Dekstroza – czym jest, gdzie występuje i jakie ma działanie?

Dekstroza (ang. dextrose) to mało popularne określenie glukozy. Słowo „dekstroza” jest bardzo rzadko używane we współczesnym słownictwie. Właściwości dekstrozy sprawiają, że jest poszukiwanym produktem, szczególnie wśród osób intensywnie trenujących. Czy dekstroza jest zdrowa? Gdzie naturalnie występuje? Na czym polega działanie dekstrozy? Na te i inne pytania odpowiadamy niżej.

Dektroza – co to takiego?

Dekstroza, czyli inaczej glukoza (a dokładnie D-glukoza, prawoskrętna wersja glukozy) jest węglowodanem i należy do cukrów prostych (monosacharydów). Ma postać drobnych kryształków, które krystalizują się jako monohydrat. Jej podstawą właściwością jest szybkie, wręcz nagłe podnoszenie poziomu cukru we krwi, co w zależności od kondycji organizmu (w tym pracy trzustki) może mieć pozytywne lub negatywne skutki. Dekstroza jest podstawowym lekarstwem przy hipoglikemii (niedocukrzeniu) organizmu, jednak spożywana za często lub w za dużej dawce będzie szkodliwa. Charakterystyczną właściwością dekstrozy jest fakt, że bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie. Ma słodki smak, choć mniej intensywny niż sacharoza.

Gdzie występuje dekstroza?

Dekstroza naturalnie występuje w żywności. Największe ilości dekstrozy można znaleźć w owocach, zwłaszcza winogronach (dlatego można też spotkać się z określeniem „cukier gronowy”), sokach owocowych i miodzie. W naturalnych warunkach człowiek przyswaja najwięcej dekstrozy z rozkładu węglowodanów złożonych w przewodzie pokarmowym. Z dekstrozy (glukozy) wytwarzany jest syrop glukozowy, który jest mniej słodki niż normalny cukier, ale jest szeroko wykorzystywany w przemyśle spożywczym.

Dekstroza działanie

Głównym działaniem dekstrozy jest bardzo szybkie podniesienie poziomu cukru we krwi. Z kolei wzrost stężenia cukru we krwi jest sprzężony z działaniem insuliny – hormonem wydzielanym przez trzustkę. Przy wzroście poziomu cukru trzustka zostaje pobudzona do wydzielania insuliny, której rolą jest zmniejszenie poziomu cukru. Dzieje się to przez aktywację transportera glukozy, który „przenosi” glukozę z krwi do komórek. Wtedy poziom glukozy we krwi spada, komórki zostają odżywione, a glukoza odkłada się w mięśniach i wątrobie w postaci glikogenu. Spożycie dekstrozy po treningu lub innym wysiłku fizycznym) bardzo szybko dostarczy organizmowi utraconą energię, a pośrednio – przez wpływ na kreatynę i proteiny) pomaga w budowaniu masy mięśniowej.

Kreatyna a dekstroza

Dla zrozumienia działania dekstrozy konieczne jest pokazanie relacji między dekstrozą i kreatyną. Insulina przyczynia się do dostarczenia glukozy do mięśni i wątroby. Z dekstrozą „ląduje” w mięśniach także kreatyna, znana kulturystom jako związek chemiczny, który (w dużym uproszczeniu) wpływa na rozbudowę beztłuszczowej tkanki mięśniowej i wydolność organizmu.

Dekstroza i proteiny

Stężenie glikogenu w organizmie oddziałuje na przyspieszenie budowy (syntezy) białek (czyli wzmacnia procesy anaboliczne) i hamuje ich rozpad białek (ma działanie kataboliczne). Z kolei suplementacja białka i kreatyny poprawia tolerancję doustnie podanej glukozy. Przyjmowanie dekstrozy ma zatem rzeczywisty wpływ na zwiększenie wydajności organizmu (dostarczenie mu energii), rozbudowę i kondycję mięśni.

Czy dekstroza jest zdrowa?

W odpowiedniej ilości dekstroza jest nie tylko zdrowa, ale wręcz konieczna do życia. Dekstroza (glukoza) jest naturalnym i podstawowym „paliwem energetycznym” dla ludzkiego organizmu. Odpowiada za prawidłową pracę mięśni, organów wewnętrznych, mózgu a także pełni ważną funkcję w utrzymaniu prawidłowej ciepłoty ciała. Aby organizm człowieka mógł utrzymać przy życiu wszystkie organy, konieczne jest utrzymanie minimalnego stężenia glukozy we krwi.

Dekstroza – szkodliwość

Szkodliwość dekstrozy (glukozy) w dużym stopniu ma związek z działaniem (a ściślej: brakiem tego działania) insuliny, która reguluje poziom glukozy we krwi. Kiedy wydzielanie insuliny jest ograniczone (dzieje się tak m.in. przy cukrzycy typu 1, nowotworach, chorobach wirusowych) organizm nie „radzi sobie” z cukrem, co ma poważne skutki dla zdrowia.

W perspektywie długofalowej zbyt częste spożywanie dekstrozy albo przyjmowanie jej w zbyt dużych ilościach będzie szkodliwe dla funkcjonowania organizmu. Wzrost stężenia glikogenu nie tylko przyspiesza syntezę białek budujących mięśnie, ale niestety przyspiesza lipogenezę (zwiększa produkcję ciał tłuszczowych) i ułatwia gromadzenie się ich w tkance tłuszczowej. Krótko mówiąc – na dłuższą metę regularne i częste przyjmowanie dekstrozy prowadzi do otyłości i wszystkich konsekwencji z tym związanych – podwyższenia ciśnienia tętniczego, miażdżycy, zaburzeń funkcjonowania układy sercowo-naczyniowego, rozregulowania gospodarki hormonalnej.

Gdzie kupić dekstrozę?

Dekstroza jako preparat wspomagający trening sprzedawana jest w postaci tabletek, pudru, odżywek i napojów. Ze względu na wzmożone zainteresowanie tą substancją ze strony kulturystów, dekstroza znajduje się ofercie wielu sklepów z odżywkami i suplementami diety. Preparaty zawierające dekstrozę określone są zwykle jako „czysta dekstroza”, „dekstroza farmaceutyczna”, „preparat węglowodanowy”. Niekiedy dekstroza łączona jest z innymi substancjami wzmacniającymi działanie kreatyny – z tauryną i magnezem. Ze względu na negatywne skutki przyjmowania zbyt dużej ilości dekstrozy, trzeba zażywać ją zgodnie z zaleceniami producenta preparatu.

Ile kosztuje dekstroza?

Cena dekstrozy będzie różnić się w zależności od producenta preparatu z czystą dekstrozą. Za pojemnik dekstrozy w proszku trzeba zapłacić ok. 20-25 zł.

Źródła:

1. Derave W, Eijnde BO, Verbessem P, Ramaekers M, Van Leemputte M, Richter EA, Hespel P. Combined creatine and protein supplementation in conjunction with resistance training promotes muscle GLUT-4 content and glucose tolerance in humans. J Appl Physiol (1985). 2003 May;94(5):1910-6. doi: 10.1152/japplphysiol.00977.2002. Epub 2003 Jan 10. PMID: 12524381.
2. Harris DL, Weston PJ, Signal M, Chase JG, Harding JE. Dextrose gel for neonatal hypoglycaemia (the Sugar Babies Study): a randomised, double-blind, placebo-controlled trial. Lancet. 2013 Dec 21;382(9910):2077-83. doi: 10.1016/S0140-6736(13)61645-1. Epub 2013 Sep 25. PMID: 24075361.