Czy stewia jest zdrowa? Właściwości i zastosowanie stewii

Stewia to egzotyczna roślina z rodziny astrowatych, której liście zawierają glikozydy stewiolowe o właściwościach słodzących. Od setek lat Stevia rebaudiana Bertoni wykorzystywana była jako naturalny słodzik; dziś znana jest także z innych właściwości zdrowotnych. Czy stewia jest dobrą alternatywą dla cukru i czy jej stosowanie jest bezpieczne? 

Co to jest stewia?

Stewia (Stevia rebaudiana) to wieloletnia roślina zielna pochodząca z Brazylii i Paragwaju.
Jej uprawy znajdują się też w Tajwanie, Chinach, Malezji, Indiach Japonii i Korei. Ze względu na miejsce pochodzenia i smak na stewię mówi się „słodki liść Paragwaju” oraz „miodowy liść”. Stewia należy do rodziny roślin astrowatych (Asteraceae). Znanych jest blisko 230 gatunków stewii, wśród których najwięcej walorów zdrowotnych przypisuje się Stevi rebudiana Bertoni. 

Jak wygląda stewia? Bylina ma postać krzewu dorastającego do 60-120 cm wysokości. Na długim pędzie znajdują się eliptyczne liście o długości 3–4 cm, rosnące skrętolegle. Kwiaty stewii są niewielkie i mają barwę białą bądź jasnofioletową. Najcenniejszy surowiec – liście – zbierane są przed kwitnieniem. Z 1 hektara plantacji można uzyskać 1000-1200 kg suszonych liści. 

W Polsce stewia nie występuje w środowisku naturalnym, ale można ją uprawiać w ogródku (jako roślinę jednoroczną) lub w domu. Sadzonki stewii oraz większe okazy rośliny w doniczce łatwo kupić w sklepach internetowych, oraz w szkółkach roślin. 

Właściwości stewii

W liściach stewii znajdują się węglowodany (50-50% suchej masy), białko (10%), błonnik pokarmowy (15-18,5%) oraz tłuszcze (2,5–5,6%). Stewia jest niskokalorycznym, naturalnym słodzikiem. Jeden gram stewii zawiera jedynie 2,7 kcal. Bardzo niski jest również indeks glikemiczny (IG) stewii, który wynosi 1. 

Do związków aktywnych znajdujących się w stewii zalicza się: 

• przeciwutleniacze: flawonoidy, alkaloidy, chlorofile, ksantofile, kwasy fenolowe (m.in. kumarowy, cynamonowy), flawonole (kwercetyna, kemferol) i flawony (apigenina, luteolina), 
• makro-i mikroelementy: cynk, miedź, potas, wapń, magnez, sód, żelazo, selen, fosfor, 
• witaminy: witaminę B2, witaminę C i kwas foliowy 

Swoje właściwości stewia zawdzięcza glikozydom stewiolowym-substancjom 200–450 razy słodszym od sacharozy. Najwięcej glikozydów stewiolowych, w tym stewiozydu i rebaudiozydu znajduje się w liściach rośliny. 

Działanie stewii

Znane są liczne właściwości zdrowotne stewii. Spożywanie stewii powoduje zmniejszenie stężenia glukozy we krwi, ponieważ znajdujące się w niej glikozydy stewiolowe zwiększają insulinowrażliwość. Wytwarzane ze stewii słodziki są więc dobrym zamiennikiem sacharozy, dlatego mogą być stosowane wspomagająco w leczeniu otyłości i cukrzycy typu 2. 

Glikozydy stewiolowe łagodnie obniżają ciśnienie tętnicze krwi poprzez rozluźnianie skurczu mięśniówki naczyń krwionośnych. Wyciągi ze stewii działają przeciwbakteryjnie i przeciwdrobnoustrojowo, przez co mogą być skuteczne w leczeniu oparzeń i ran. Ponadto stewia ma właściwości hepatoprotekcyjne (działa ochronnie na wątrobę), obniża stężenie cholesterolu oraz łagodzi objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Ekstraktom z liści stewii przypisuje się działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe i moczopędne. 

Zastosowanie stewii

Stewia wykorzystywana jest na szeroką skalę w przemyśle spożywczym. Dodaje się ją do takich produktów jak: lody, gumy do żucia, fermentowane przetwory mleczne, płatki śniadaniowe, pieczywo, napoje gazowane, wyroby cukiernicze (cukierki, żelki, lizaki), przetwory owocowe i warzywne, owoce morza, herbaty ziołowe. Jako dodatek do żywności stewia oznaczona jest symbolem E960. Stewię dodaje się też do past do zębów, gdyż redukuje rozwój płytki nazębnej oraz zapobiega próchnicy zębów poprzez hamowanie działania bakterii Streptococcus mutans. 

W formie słodzika stewia sprzedawana jest w postaci tabletek, płynu i całych suszonych liści. Stewię można też znaleźć jako składnik suplementów diety oraz kosmetyków dedykowanych dla cery trądzikowej. Wiele osób zastanawia się, co jest lepsze, stewia czy ksylitol? Obie substancje są niskokaloryczne i mają udowodniony pozytywny wpływ na organizm. Smak ksylitolu jest zbliżony do smaku sacharozy, natomiast smak stewii jest specyficzny, dlatego nie wszystkim osobom odpowiada. Ksylitol nie jest tak słodki, jak stewia, a spożywany w nadmiernych ilościach może jednak powodować biegunki. 

Jak używać stewii?

Stewię można wykorzystać na wiele sposobów. Suszone liście sprawdzą się do słodzenia soków i przetworów owocowych, natomiast tabletkami można słodzić herbatę czy kawę. Stewia nadaje się też do pieczenia. Jedna pastylka stewii odpowiada jednej łyżeczce cukru, a 1 łyżeczka proszku stewii dostarcza tyle słodyczy, co 3 łyżeczki cukru. 

Czy stewia jest szkodliwa?

Europejska Agencja Bezpieczeństwa Żywności oraz Australijski i Nowo Zelandzki Urząd Bezpieczeństwa Żywności potwierdziły, że związki znajdujące się w stewii nie są genotoksyczne, nie działają rakotwórczo i nie mają negatywnego wpływu na funkcje reprodukcyjne. Dopuszczalne dzienne spożycie stewii wynosi 4 mg/kg na kilogram masy ciała na dobę. 

Bibliografia: 

1. Kobus-Moryson M., Gramza-Michałowska A., Kobus-Cisowska 2 J., Korczak J, Zawartość wybranych pierwiastków w ekstraktach stewii (Stevia rebaudiana Bertoni), Problemy Higieny i Epidemiologii 2014,95(2): 445-448. 
2. Kolanowski W., Glikozydy stewiolowe – właściwości i zastosowanie w żywności, BROMATOLOGIA I CHEMIA TOKSYKOLOGICZNA – XLVI, 2013, 2, str. 140 – 150. 
3. Peteliuk V., Rybchuk L., Bayliak M., Storey K., Lushchak P, Natural sweetener Stevia rebaudiana: Functionalities, health benefits and potential risks, EXCLI Journal, 2021, vol. 20.