Sacharoza – co to, właściwości, gdzie występuje? Podział węglowodanów

Sacharoza to związek należący do grupy węglowodanów (cukrów) prostych. Węglowodany to składniki odżywcze będące ważnym źródłem energii dla organizmu, jednak spożywanie dużej ilości cukrów prostych może przyczyniać się do rozwoju wielu chorób. Z tego powodu rekomenduje się zastępowanie ich węglowodanami złożonymi. W czym zawarta jest sacharoza i dlaczego jej nadmiar szkodzi zdrowiu?

Sacharoza – co to?

Sacharoza to substancja o słodkim smaku, której głównym źródłem w żywności jest cukier buraczany i trzcinowy, a także produkty przetworzone wytwarzane z ich dodatkiem. Sacharozę zalicza się do węglowodanów, czyli jednych z głównych makroskładników odżywczych dostarczanych z pożywieniem. Ich podstawowa rola polega na zapewnianiu energii potrzebnej do pracy mózgu oraz innych organów i tkanek niezbędnych do funkcjonowania organizmu i podejmowania codziennych aktywności.

Węglowodany stanowią grupę zróżnicowaną pod kątem budowy i wynikającego z niej oddziaływania na ciało człowieka, związanego m.in. z podatnością na trawienie i intensywnością podwyższania stężenia glukozy we krwi po spożyciu. Poznanie najważniejszych różnic w tym, jak poszczególne rodzaje węglowodanów wpływają na organizm (i zastosowanie tej wiedzy w praktyce) ma istotne znaczenie w kontekście profilaktyki i leczenia większości powszechnie występujących chorób cywilizacyjnych.

Sacharoza a inne węglowodany

W naukach o żywieniu dokonuje się podziału węglowodanów na:

• węglowodany (cukry) proste,
• węglowodany złożone.

Węglowodany proste są znacznie mniejszymi cząsteczkami od węglowodanów złożonych. W tej grupie wyróżnia się monosacharydy, m.in. glukozę – podstawowe źródło energii do pracy organizmu i fruktozę, czyli tzw. cukier owocowy. Do węglowodanów prostych zaliczamy również disacharydy, zbudowane z dwóch połączonych ze sobą cząsteczek monosacharydów. Przykładem disacharydu jest sacharoza, która stanowi połączenie cząsteczki glukozy i fruktozy.

Węglowodany złożone to związki składające się z więcej niż dwóch połączonych ze sobą cząsteczek cukrów prostych. Należą do nich m.in. skrobia i związki zaliczane do frakcji błonnika pokarmowego.

Właściwości sacharozy

Sacharoza jest białą substancją krystaliczną o słodkim smaku, dobrze rozpuszczalną w wodzie. Nie ma zapachu, dlatego świetnie sprawdza się jako uniwersalny dodatek smakowy do różnorodnych produktów i potraw. Sacharoza stanowi skoncentrowane źródło energii – 100 gramów dostarcza około 400 kcal.

Szkodliwość sacharozy

Węglowodany złożone są transportowane z przewodu pokarmowego do krwiobiegu po ich rozłożeniu na cukry proste przez enzymy trawienne. Po spożyciu sacharozy czy glukozy nasz poziom cukru we krwi będzie wzrastał szybciej i osiągał wyższe stężenie niż po spożyciu skrobi, ponieważ małe cząsteczki są znacznie łatwiej przyswajane.

Nadmierne spożycie cukrów prostych, takich jak sacharoza, ma negatywny wpływ na zdrowie z wielu powodów. Po pierwsze, prowadzi do dużych wahań stężenia glukozy we krwi, sprzyjających rozwojowi oporności na insulinę. Gwałtowne zmiany poziomu cukru we krwi bardzo często skutkują chęcią na sięganie po wysokoenergetyczne przekąski, co przyczynia się z kolei do spożywania nadmiernej ilości jedzenia, a w konsekwencji do odkładania tkanki tłuszczowej.

Poza tym sacharoza oddziałuje na nasz mózg w sposób, który może prowadzić do występowania zachowań przypominających uzależnienie. Spożycie cukru aktywuje znajdujący się mózgu układ nagrody. Po zjedzeniu sacharozy czujemy się lepiej, dlatego chcemy sięgać po nią częściej – i w większych ilościach, bo wraz z przyzwyczajaniem się do jej spożywania rośnie dawka, którą uznajemy za satysfakcjonującą.

Naukowcy wykazali niekorzystne działanie zwiększonej podaży cukrów prostych w kontekście ryzyka rozwoju:

• nadwagi i otyłości,
• cukrzycy,
• nowotworów,
• niealkoholowego stłuszczenia wątroby,
• próchnicy.

Sacharoza – gdzie występuje

Podstawowe źródła sacharozy to cukier buraczany i cukier trzcinowy, dostępne także w wersjach zmodyfikowanych, np. w postaci cukru pudru czy cukru wanilinowego. Sacharoza w standardowej diecie w największej ilości dostarczana jest jako cukier dodawany do żywności przetworzonej – bogatej w kalorie, a ubogiej w cenne składniki odżywcze.

Wysoką zawartością tego cukru charakteryzują się wszelkiego rodzaju słodycze, dżemy, płatki śniadaniowe, muesli, napoje słodzone, jogurty owocowe, desery mleczne i pieczywo cukiernicze. Sprawdzając etykiety produktów spożywczych możemy być jednak zaskoczeni widząc, że sacharoza występuje w dużych ilościach w produktach, które nie wydają nam się bardzo słodkie, np. gotowych daniach mięsnych i warzywnych, sosach do potraw w słoikach, sosach sałatkowych i ketchupie.

W naturalnej postaci sacharoza znajduje się również w niektórych owocach i warzywach, np. brzoskwiniach, mango, kukurydzy czy marchwi. W typowej diecie te produkty nie stanowią jednak głównego źródła cukru tego rodzaju.

Bibliografia:

1. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, dostęp z: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/normy_zywienia_2020web.pdf.