Podstawowa przemiana materii (PPM) – od czego zależy i jak ją obliczyć?

Poznanie wartości podstawowej przemiany materii (PPM) umożliwia dostosowanie kaloryczności dziennego jadłospisu do celu związanego z masą ciała – jej utraty, przyrostu lub utrzymania na obecnym poziomie. Z artykułu dowiesz się, czym jest podstawowa przemiana materii i jak ją obliczyć. Przyjrzymy się także czynnikom, od których zależy wartość PPM.

Czym jest podstawowa przemiana materii?

Utrzymanie stałej masy ciała zależne jest od umiejętności dostosowania ilości spożywanych kilokalorii do zapotrzebowania energetycznego. Na potrzeby energetyczne organizmu wpływają wartości 3 składowych:

• podstawowej przemiany materii (PPM),
• termogenezy poposiłkowej (procesy trawienia, wchłaniania, transportu składników odżywczych po organizmie oraz zwiększona aktywność układu hormonalnego i nerwowego związana z ich metabolizmem wymagają energii),
• kosztu energetycznego podejmowanej aktywności fizycznej – zarówno tej zamierzonej (związanej z codziennym życiem, pracą, ćwiczeniami fizycznymi), jak i spontanicznych skurczów mięśni, np. odpowiadających za utrzymanie postawy ciała.

Podstawowa przemiana materii (PPM) to najniższa ilość energii, która jest wymagana do utrzymania niezbędnych funkcji życiowych w czasie spoczynku, na czczo, w optymalnych warunkach środowiskowych zapewniających komfort psychiczny i mikroklimatyczny (odpowiednia temperatura i wilgotność powietrza).

Energię z podstawowej przemiany materii zużywamy na:

• podtrzymanie procesów oddychania, pracy serca i krążenia krwi,
• odbudowę, wzrost komórek i tkanek,
• napięcie mięśni,
• procesy związane z wydalaniem szkodliwych produktów przemiany materii,
• czynność wydzielniczą (np. wydzielanie hormonów),
• pracę układu nerwowego,
• utrzymanie temperatury ciała.

Podstawowa przemiana materii u większości osób stanowi największą składową całkowitego dobowego wydatku energetycznego (zwykle 60-75%).

Zobacz także: Niedowaga – jakie są jej przyczyny i skutki?

Od czego zależy Podstawowa Przemiana Materii?

Wartość podstawowej przemiany materii zależy od wielu czynników, wśród których najważniejsze są:

• wzrost i masa oraz skład ciała (zawartość tkanki mięśniowej i tłuszczowej w organizmie),
• wiek,
• płeć,
• stan zdrowia,
• stan odżywienia organizmu,
• ilość wydzielanych hormonów,
• przyjmowane leki,
• stan psychiczny,
• czynniki genetyczne.

Masa ciała i wzrost odpowiadają w ponad 50 proc. za różnice w wartości podstawowej przemiany materii między poszczególnymi osobami. Szacuje się, że 10 kilogramów różnicy w masie ciała może przekładać się na wzrost lub spadek PPM o 120 kcal na dobę.

Tkanka mięśniowa zużywa więcej energii niż tłuszczowa, dlatego większy udział mięśni w składzie ciała powoduje, że podstawowa przemiana materii jest wyższa. To tłumaczy też w pewnym stopniu różnice między wartościami PPM mężczyzn i kobiet – procentowa ilość mięśni w organizmie Panów jest naturalnie większa, więc mężczyzna o masie ciała np. 70 kg, będzie miał wyższy PPM niż kobieta, która waży tyle samo.

U dzieci duży koszt energetyczny wzrostu skutkuje tym, że w przeliczeniu na masę ciała ich podstawowa przemiana materii jest znacznie wyższa niż u osób dorosłych. W organizmie kobiet w ciąży także zachodzą intensywne procesy rozwoju tkanek, co przekłada się na zwiększenie wydatku energetycznego. W ciele osób starszych maleje natomiast zwykle udział tkanki mięśniowej, czego efektem jest systematyczny, powolny spadek wartości PPM wraz z wiekiem.

Zobacz także: Ile wynosi prawidłowa waga dziecka?

Podstawowa przemiana materii jest niższa także u osób niedożywionych lub chorujących na niedoczynność tarczycy. Wzrasta natomiast np. u pacjentów z chorobami powodującymi podwyższenie temperatury ciała.

Obliczanie podstawowej przemiany materii

Szacuje się, że podstawowa przemiana materii zdrowej osoby dorosłej to około 1 kcal na każdy kilogram masy ciała na godzinę, czyli 24 kcal/kg masy ciała na dobę. Korzystając z tych informacji, możemy dla przykładu obliczyć, że jeśli ważysz 70 kilogramów, to Twoje PPM jest równe 70×24 kcal, czyli 1680 kcal.

Biorąc pod uwagę mnogość czynników (wspomnianych powyżej), które wpływają na wartość podstawowej przemiany materii, od razu można zauważyć, że taka metoda kalkulowania PPM stanowi bardzo duże uproszczenie. Uwzględnia ona bowiem tylko jeden z wielu zmiennych parametrów determinujących potrzeby energetyczne organizmu w stanie spoczynku.

Dokładniejszego obliczenia dokonamy korzystając z wzorów, np. zamieszczonego poniżej wzoru Harrisa-Benedicta, który oprócz wartości masy ciała, wykorzystuje także informacje o płci, wzroście oraz wieku.

PPM dla kobiety = 655,1 + (9,563 x masa ciała [kg]) + (1,85 x wzrost [cm]) – (4,676 x [wiek])

PPM dla mężczyzny = 66,5 + (13,75 x masa ciała [kg]) + (5,003 x wzrost [cm]) – (6,775 x [wiek])

Aby oszczędzić czas, możesz skorzystać z opartego na tym wzorze gotowego kalkulatora podstawowej przemiany materii dostępnego bezpłatnie na wielu stronach internetowych.

Podstawowa i całkowita przemiana materii

Ustalenie wartości PPM pozwala na obliczenie całkowitej przemiany materii, czyli całodobowego wydatku energetycznego. Wykorzystuje się do tego wartość współczynnika aktywności fizycznej (PAL). Jeśli poziom aktywności fizycznej jest:

• niski, wynik PPM pomnóż razy 1,4-1,69,
• umiarkowany – razy 1,7-1,99,
• wysoki – razy 2-2,4.

Dla przykładu: jeśli wartość Twojej podstawowej przemiany materii to 1500 kcal i masz niski poziom aktywności fizycznej, PPM możesz pomnożyć razy 1,5. Całkowita przemiana materii w tym przypadku to 1500 kcal x 1,5 = 2250 kcal. Jeśli codziennie będziesz spożywał taką ilość kilokalorii, Twoja masa ciała nie powinna ulegać zmianie, jeśli większą – wzrośnie, jeśli niższą – zostanie zredukowana.

Zobacz także: Czy myślenie spala kalorie?

Źródła:

1. Frączek B., Krzywański J., Krysztofiak H. (red.) (2019) Dietetyka sportowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Gawęcki J. (red.) (2010) Żywienie człowieka. Tom I., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
3. Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D. (red.) (2014) Dietoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.