Jedzenie, które leczy. Sprawdź, czego nie wiesz o żywności funkcjonalnej

Żywność funkcjonalna poprawia odporność, obniża cholesterol lub wzmocni mięśnie. Są to produkty dedykowane konkretnym problemom, które nie tylko żywią, lecz także przy okazji leczą.

Żywność funkcjonalna to taka żywność, która daje korzyści zdrowotne poza korzyściami żywieniowymi (odżywczymi). Jej koncepcja wywodzi się z tradycji filozoficznej Wschodu, w której pożywienie uważane jest za lek. W Japonii ten typ żywności jest określany jako żywność o określonym zastosowaniu zdrowotnym (FOSHU ‒ Food for Special Health Uses). W Europie żywność funkcjonalna została zdefiniowana w ramach programu badawczego FUFOSE (Functional Food Science in Europe) jako żywność, która ma udowodniony korzystny wpływ na jedną lub wiele funkcji organizmu ponad efekt odżywczy.

Chodzi o to, że taka żywność ma za zadanie poprawić stan zdrowia, samopoczucie czy zmniejszyć ryzyko chorób. Przy czym nie mogą to być tabletki czy drażetki; żywność funkcjonalna musi pozostawać żywnością konwencjonalną. Powinna też wykazywać korzystne oddziaływanie w zwyczajowo zjadanych ilościach. W myśl tego żywnością funkcjonalną mogą być zarówno produkty naturalne o odżywczej mocy uwarunkowanej naturalną zawartością różnych aktywnych składników, jak i produkty o zmodyfikowanym podczas produkcji składzie.

Na sklepowych półkach nietrudno znaleźć dziś żywność o takich funkcjach. Przykłady?

Żywność wzbogacona o (fito)sterole roślinne

Fitosterole (sterole roślinne) to związki przypominające budową cholesterol, które są składnikami błon komórek roślinnych. Właśnie to podobieństwo powoduje, że w jelitach, gdzie następuje wchłanianie cholesterolu, fitosterole łączą się z receptorami komórek jelitowych i blokują w ten sposób wchłanianie cholesterolu.

Dzięki temu stężenie we krwi cholesterolu się obniża. Działanie to jest znane od ponad 50 lat! Do fitosteroli należy ponad 40 związków, pochodzą głównie z nierafinowanych olejów roślinnych (np. z otrąb ryżowych, sezamowego), orzechów, suchych strączkowych (np. soja) oraz warzyw (np. cebula) i owoców (np. banan, grejpfrut). Oficjalne stanowisko Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) mówi, że dawka terapeutyczna steroli roślinnych przyjmowanych z dietą musi wynosić od 1,5 do 2,4 g/dobę ‒ wówczas po trzech‒czterech tygodniach stosowania takiej terapii poziom cholesterolu obniża się o 7‒10 proc.

Problem w tym, że takich ilości fitosteroli nie dostarczymy z samą dietą. Dlatego wykorzystuje się produkty wzbogacone w te związki ‒ takie jak obecne na naszym rynku margaryny do smarowania pieczywa i jogurty.

Żywność probiotyczna

Na sklepowych półkach nietrudno o mleczne napoje fermentowane, które zawierają żywe kultury fermentacji mlekowej. Wybierając taki produkt, kieruj się tym, by na etykiecie widniała nazwa konkretnego szczepu bakterii probiotycznych. Żywność probiotyczna ma za zadanie zwiększać odporność organizmu. Ponadto zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory, np. jelita grubego. Bakterie fermentacji mlekowej zwiększają masę resztek pokarmowych w jelitach i przyspieszają ruchy jelit, przez co wspomagają organizm w oczyszczaniu. Bakterie fermentacji mlekowej również wpływają na obniżanie cholesterolu we krwi! Oprócz mlecznych napojów (kefiry, jogurty) wzbogacone w bakterie probiotyczne mogą być soki i napoje warzywne i owocowe.

Wzbogacanie w błonnik i dobre tłuszcze

Znasz majonez wzbogacony w kwasy omega-3? Taki majonez to przykład żywności funkcjonalnej. Działanie tłuszczów omega-3 jest wielostronne, m.in.: wpływają na obniżenie ciśnienia krwi oraz odpowiedź zapalną organizmu, biorą udział w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu układu nerwowego, zmniejszają ryzyko chorób alergicznych i schorzeń układu krążenia. Na rynku znaleźć można coraz więcej żywności wzbogaconej w kwasy tłuszczowe omega-3, np. przetwory mleczne czy produkty do żywienia niemowląt.

Coraz powszechniej do wzbogacania żywności wykorzystuje się też błonnik pokarmowy. Cel? Szybsze uczucie sytości, zapobieganie zaparciom. Błonnikiem pokarmowym wzbogacone mogą być np. soki owocowe lub jogurty (np. te z dodatkiem ziaren zbóż).

Specjalna żywność dla sportowców

Batony dla sportowców, węglowodanowe przekąski, napoje białkowe i wiele innych to rodzaj żywności, która oprócz odżywczych spełnia inne funkcje ‒ wspomaga przyrost masy i siły mięśni, poprawia kondycję i wytrzymałość, redukuje tkankę tłuszczową czy poprawia odporność psychiczną i zdolność koncentracji. Oczywiście taka żywność nie może zastąpić normalnej i dobrze zbilansowanej diety, jednak często może stanowić niezbędne jej uzupełnienie w składniki aktywne, głównie takie jak kreatyna, L-karnityna, aminokwasy rozgałęzione (BCAA), lecytyna, kofeina i wiele innych.

Żywność dietetyczna

Specyficzną grupę żywności funkcjonalnej stanowią produkty przeznaczone dla osób cierpiących na nietolerancje pokarmowe, np. nietolerujących glutenu – białka obecnego w pszenicy, życie i owsie. Żywność funkcjonalna dla tej grupy osób jest pozbawiona nietolerowanego składnika, a konsumenta informuje o tym znak przekreślonego kłosa na opakowaniu produktu.

Na rynku żywieniowym wciąż pojawiają się nowe produkty będące żywnością funkcjonalną. Wiele z nich może być cennym uzupełnieniem codziennej diety i korzystnie oddziaływać na nasze zdrowie. Pod warunkiem że będziemy czytać etykiety! Bo produktów bezwartościowych podszywających się pod żywność funkcjonalną na półkach sklepowych nie brakuje.

Małgorzata Różańska – dietetyczka z wykształcenia i zamiłowania. Jest właścicielką Poradni Dietetycznej „Foodarea”, w której uczy, jak dbać o siebie przez zdrowe odżywianie.