Macierzanka – właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

Macierzanka jest rośliną o szerokim zastosowaniu w ziołolecznictwie, kuchni oraz dekoracyjnych ogrodach. Łatwo przy tym uprawiać ją w polskich warunkach klimatycznych i pozyskiwać cenne ziele na własny użytek. Warto poznać najważniejsze właściwości macierzanki oraz sposoby na jej wykorzystanie w codziennym życiu.

Czym jest macierzanka i jak wygląda? 

Macierzanka jest rodzajem rośliny wieloletniej charakteryzującej się intensywnym aromatem. Wiele z jej gatunków stosuje się jako zioła zarówno w kuchni, jak i medycynie alternatywnej. Naturalnie występuje na terenach Europy (przede wszystkim w krajach leżących nad Morzem Śródziemnym), Afryki Północnej oraz Azji.  

Jak wyglądają rośliny należące do tej grupy? Typowe dla nich jest występowanie małych owalnych pachnących listków (wiecznie zielonych u większości gatunków). Osadzają się na wąskiej łodydze. Macierzanka wytwarza drobne, gęsto rozmieszczone kwiaty w kolorze fioletowym, żółtym lub białym. Na podstawie szczegółów dotyczących wyglądu rozpoznajemy poszczególne (liczne) gatunki roślin zaliczanych do tego rodzaju. 

Gatunki macierzanki 

Najpopularniejsze w Polsce gatunki macierzanki możemy kojarzyć ze względu na powszechne zastosowanie w przepisach kulinarnych oraz ziołolecznictwie. Należą do nich: 

• macierzanka piaskowa – gatunek macierzanki typowo wykorzystywany w medycynie naturalnej; 
• macierzanka zwyczajna (inaczej nazywana również macierzanką tymianek lub po prostu tymiankiem) – zioło, które możemy znaleźć w sklepach w świeżej lub suszonej postaci, stosowane najczęściej jako popularna przyprawa; 
• macierzanka cytrynowa – wykorzystywana w kuchni oraz jako roślina ozdobna, np. na rabatach i skalniakach; nazwa pochodzi od typowego dla tej rośliny cytrusowego zapachu liści. 

Właściwości zdrowotne macierzanki 

Ziele macierzanki zwyczajnej i piaskowej zdobywa duże zainteresowanie ekspertów zajmujących się medycyną naturalną ze względu na szerokie zastosowanie w terapii chorób. Tradycyjnie najczęściej wykorzystuje się je w przypadłościach związanych z układem oddechowym oraz pokarmowym. 

Wśród potencjalnych właściwości prozdrowotnych tej rośliny można wymienić: 

• działanie przeciwdrobnoustrojowe, wykorzystywane m.in. w leczeniu infekcji bakteryjnych przewodu pokarmowego oraz profilaktyce chorób zębów i dziąseł; 
• pomoc w łagodzeniu objawów chorób układu oddechowego (w tym przede wszystkim kaszlu); 
• działanie przeciwutleniające, zapobiegające uszkodzeniom komórek wywołanym przez wolne rodniki, wykorzystywane m.in. w profilaktyce nowotworów; 
• wsparcie w łagodzeniu dolegliwości związanych z menstruacją; 
• działanie relaksacyjne, wykorzystywane w aromaterapii. 

W celach leczniczych macierzankę stosuje się w kilku różnych postaciach: świeżych lub suszonych ziół, naparów, ekstraktów, a także zawierających wyciągi roślinne suplementów diety.

Zastosowanie macierzanki w kuchni 

Macierzanki zwyczajna oraz cytrynowa są cenionymi elementami wielu dań ze względu na intensywny, ziołowy smak i zapach przypominające nieco rozmaryn. Macierzanka cytrynowa, zgodnie ze swoją nazwą, dodatkowo nadaje potrawom cytrusowy aromat.  

Oto kilka sposobów na wykorzystanie tej rośliny w kuchni: 

• do przyprawiania wszelkiego rodzaju zup; 
• jako składnik marynat do mięs oraz przyprawa do pieczonej, grillowanej lub smażonej ryby; 
• jako dodatek do pieczonych ziemniaków i/lub innych warzyw (np. cukinii, bakłażana, papryki); 
• do nadania dodatkowej nuty ziołowej gulaszom mięsnym lub warzywnym (np. na bazie fasoli i pomidorów); 
• jako składnik koktajli alkoholowych; 
• do przygotowania rozgrzewającego napoju z imbirem i pomarańczą (przepis poniżej). 

Przepis na gorący cytrusowy napój z macierzanką 

Choć macierzankę w kuchni najczęściej wykorzystuje się do dań wytrawnych, poniższy przepis dowodzi, że może ona wzbogacać również smak słodkich produktów. Rozgrzewający napój z macierzanką tymianek, pomarańczą i imbirem polecamy szczególnie na chłodne jesienno-zimowe wieczory. 

Składniki (na 2 porcje): 

• 2 szklanki wody, 
• 4 gałązki świeżej macierzanki zwyczajnej (tymianku) lub macierzanki cytrynowej, 
• 1/2 pomarańczy, pokrojonej w plastry, 
• 1 łyżeczka drobno startego imbiru, 
• 1-2 łyżki miodu, syropu z agawy lub syropu klonowego

Przygotowanie: 

1. W niewielkim garnku umieść wodę, gałązki świeżego tymianku oraz imbir. Dodaj sok wyciśnięty z plastrów pomarańczy. Same plastry także wrzuć do garnka – skórka doda intensywnego aromatu. 
2. Zagotuj, a następnie podgrzewaj na niskiej mocy palnika przez około 3-5 minut. 
3. Przecedź zawartość garnka do 2 kubków. Dodaj miód, syrop z agawy lub syrop klonowy i wymieszaj.  
4. Gorący napój z macierzanką jest gotowy do spożycia. 

Przeciwwskazania do stosowania macierzanki 

Stosowanie macierzanki dla większości osób wiąże się z dobrymi dla zdrowia efektami – lub przynajmniej nie powoduje wystąpienia negatywnych skutków. Istnieją jednak grupy, dla których przyjmowanie ziela może przynieść więcej szkody niż pożytku. 

Wśród przeciwwskazań do zażywania macierzanki (szczególnie w skoncentrowanej formie suplementów diety) wymienia się: 

• stosowanie leków przeciwzakrzepowych (przyjmowanie ziela w dużych ilościach może skutkować potrzebą modyfikacji dawek tych środków farmakologicznych); 
• przyjmowanie preparatów obniżających ciśnienie krwi; 
• alergia lub nadwrażliwość na substancje zawarte w roślinie (zdarzają się one bardzo rzadko); 
• ciąża i karmienie piersią (w tej grupie kobiet bezpieczne jest stosowanie tymianku w ilościach dodawanych typowo jako przyprawa, jednak odradza się przyjmowanie suplementów diety z ekstraktami rośliny); 
• wiek poniżej 12. roku życia. 

 Źródła:

1. Jarić S., Mitrović M., Pavlović P. (2015) Review of Ethnobotanical, Phytochemical, and Pharmacological Study of Thymus serpyllum L., Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2015: 101978, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4525464/ [dostęp 10.01.2023]. 

1. Gavliakova S., Biringerova Z., Hanuskova E. (2013) Urge to cough is significantly abolished by nasal thymol application, European Respiratory Journal, 42: P1594, https://erj.ersjournals.com/content/42/Suppl_57/P1594 [dostęp 11.01.2023]. 

1. Direkvand-Moghadam A., Khosravi A. (2012) The impact of a novel herbal Shirazi Thymus Vulgaris on primary dysmenorrhea in comparison to the classical chemical Ibuprofen, Journal of Research in Medical Sciences, 17(7): 668-670, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3685784/ [dostęp 11.01.2023].