Napar, macerat, odwar – trzy techniki parzenia ziół

Chociaż ziołolecznictwo nie jest dziś tak popularne, jak w zamierzchłych czasach, wciąż istnieją kultury opierające konwencjonalną medycynę właśnie na subtelnym działaniu roślin. Również w Polsce często korzystamy z ziół lub ich wyciągów, stosując je w kosmetykach, ale także maściach leczniczych albo herbatach na dolegliwości trawienne. Skuteczność determinuje tutaj przygotowanie surowca – napar, macerat czy odwar? Czym różnią się od siebie te techniki?

Jak przygotować zioła, aby skutecznie działały?

Zioła mają pewne lecznicze właściwości, które wspierają nasze zdrowie. Można je także stosować w ramach profilaktyki lub jako wsparcie leczenia farmakologicznego. Aby jednak spełniły swoje zadanie, kluczowe jest wybranie odpowiedniej techniki przygotowania surowca, co wiąże się z dobraniem najlepszego rozpuszczalnika oraz sposobu jego przetworzenia. W domowych warunkach najczęściej jako bazę stosuje się wodę, z której można przygotować:

• napary,
• maceraty
• odwary, in. wywary.

Napar (łac. Infusa) to inaczej „ziołowa herbata”

Co to napar? To napój, który z pewnością znasz także pod inną nazwą – herbatka ziołowa. I chociaż herbata jest w rzeczywistości przygotowywana nie z ziół, a z liści Camellia sinensis, jest to określenie powszechnie stosowane zarówno w mowie potocznej, jak i przez lekarzy czy farmaceutów.

Jak zrobić napar? Nic prostszego, wystarczy zalać zioła wrzątkiem, zachowując przy tym proporcje zalecane przed producenta. Najczęściej napar parzy się przez 15-20 minut pod przykryciem (aby zachować możliwie stałą temperaturę), a następnie odcedza się surowiec i odstawia napój na kolejnych 15 minut, do ostygnięcia. Miej na uwadze, że świeże zioła należy trzymać we wrzątku nieco krócej niż te suszone. Nie należy ich przechowywać dłużej niż 24 godziny.

Problem pojawia się podczas wyboru odpowiedniego surowca do przygotowania naparu – musisz bowiem wiedzieć, że niektóre tracą swoje właściwości po długim parzeniu w wysokiej temperaturze. Wśród nich wymienia się np. rośliny zawierające olejki eteryczne (miętę, lawendę, eukaliptus) oraz te „śluzowe” (prawoślaz, nasiona lnu, dziewanna). Pamiętaj o tym, przygotowując leczniczy napój z ziół.

Macerat (łac. Maceratio) – najlepsza technika dla ziół śluzowych

Chcesz przygotować macerat? Co to za technika? Najlepiej sprawdza się ona w przypadku ziół wykazujących właściwości śluzowe, takich jak wspomniany już prawoślaz czy nasiona lnu. Są one wrażliwe na działanie wysokiej temperatury, więc przygotowywanie z nich odwaru lub naparu jest po prostu bezcelowe.

Jak zrobić macerat? Surowiec należy przepłukać, a potem zalać wodą o temperaturze pokojowej i odstawić na ok. 30 minut. Wcześniej należy go dokładnie wymieszać, niezależnie od tego, czy został rozdrobniony, czy nie. Po upływie tego czasu roztwór się odcedza. Przed spożyciem można go dodatkowo rozcieńczyć wodą, ale nie przekraczając zalecanych przez producenta czy farmaceutę proporcji.

Odwar, in. wywar (łac. Decocta) – metoda znachorek

Jak zrobić odwar? Co to jest? To napój ziołowy, który uzyskuje się poprzez zalanie rozdrobnionego surowca wodą w temperaturze pokojowej. Tak przygotowany roztwór trzeba zamieszać, a potem podgrzewać przez ok. 30 minut pod przykryciem, uważając na to, aby temperatura nie spadła poniżej 90°C. Gotowy odwar odcedza się, w razie potrzeby można go rozcieńczyć większą ilością wody.

Inna szkoła wskazuje, że odwar należy zagotować, a następnie odstawić pod przykryciem na 20-30 minut i dopiero po tym czasie odcedzić przez gazę lub sitko. W zależności od rodzaju zioła, czas podgrzewania może się skrócić lub wydłużyć – wybraną metodę warto zawsze dostosować do surowca.

Z czego robi się odwar? Ten specyficzny rodzaj napoju przygotowuje się z korzeni, bulw, nasion czy kory, które wymagają dłuższej obróbki termicznej niż liście czy kwiaty, z jakich przygotowujemy napary, aby można było skorzystać z ich dobroczynnego wpływu na zdrowie. Właściwości utrzymują się do 3. dni, jeżeli napój przechowywany jest w lodówce.

O ekspertce:

Ruta Kowalska – ukończyła studia magisterskie na kierunku biologia na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jest absolwentką rocznego kursu zawodowego „Zielarz-Fitoterapeuta” w Krośnie, studiów podyplomowych „Zioła w profilaktyce i terapii” na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu i „Zioła i nutraceutyki – ich znaczenie dla gospodarki i zdrowia” na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu. Ziołowe opowieści snuje na blogu: www.ziolawpelni.pl Prowadzi autorskie warsztaty ziołowe „O czym szumią zioła” oraz “Po zioła. Po moc!Zdrowie kobiet”. Link do rozmowy: https://odzywianie.hellozdrowie.pl/rosliny-sa-najwieksza-apteka-swiata-kazda-z-nich-moze-miec-potencjal-leczniczy/

Bibliografia:

1. Bojdo P., Odwar czy napar? A może macerat?, Polskie Towarzystwo Studentów Farmacji, 2019.
2. Gajewska M., Sznitowska M., Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji, Warszawa 2024.
3. Rutkowska E., Techniki sporządzania odwarów (decocta), naparów (infusa) i maceracji (macerationes) w świetle podręczników do receptury z XIX wieku i pierwszej połowy XX wieku, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 2015, 60, 1, 231-246.
4. Treben M., Apteka Pana Boga, Ex Libris 2014.