Tokoferol (alfa, gamma) i ich zastosowanie

Tokoferol, znany jako jeden ze składników witaminy E, jest bardzo silnym przeciwutleniaczem. Jego formy alfa i gamma pełnią ważne role w organizmie, w szczególności w przypadku chorób sercowo-naczyniowych i nowotworów. W jakich produktach go szukać i ile spożywać, by zapewnić sobie zdrowie? 

Tokoferol – budowa chemiczna 

Tokoferol wraz z tokotrienolami należy do grupy związków tworzących witaminę E. Jego budowa jest dość skomplikowana: składa się z dwupierściowego szkieletu 6-hydroksychromanu i łańcucha bocznego, który tworzą 3 jednostki izoprenowe. 

Wyróżnia się 4 formy tokoferoli: alfa, beta, gamma i delta. Alfa tokoferol stanowi 90 % wszystkich tokoferoli i jest najbardziej aktywny biologicznie. Naturalnie pozyskiwany tokoferol alfa jest pojedynczym stereoizomerem , natomiast tokoferol, który można znaleźć w suplementach diety tworzy mieszanka racemiczna 8 stereoizomerów. 

Tokoferol jako dodatek do żywności znajdziemy pod oznaczeniami: E 306– mieszanina tokoferoli, E 307– α-tokoferol, E 308– γ tokoferol, E 309– δ-tokoferol. Wykorzystuje się je jako konserwanty przedłużające trwałość wyrobów. 

Źródła tokoferolu w diecie 

Witamina E występuje w tłuszczach roślinnych, produktach zbożowych, orzechach i warzywach. 

α-tokoferol znajduje się w orzeszkach ziemnych, migdałach i nasiona słonecznika, a γ-tokoferol występuje głównie w orzechach włoskich, orzechach pekan, pistacjach i sezamie.  Głównymi źródłami β-tokoferolu i δ-tokoferolu są: kukurydza, olej kukurydziany i olej rzepakowy. Innymi dobrymi źródła δ-tokoferolu są nasiona pomidorów, zarodki ryżowe i olej sojowy.  

Tabela 1 przedstawia zawartość poszczególnych form tokoferolu [mg] w wybranych olejach roślinnych (na 100 g oleju). 

Zapotrzebowanie na tokoferol 

Zapotrzebowanie na tokoferol zależne od płci i wieku zostało przedstawione w tabeli 2.

Działanie tokoferolu 

Tokoferol wykazuje szereg właściwości prozdrowotnych. 

Zaobserwowano, że alfa-tokoferol hamuje wytwarzanie nowych wolnych rodników, podczas gdy gamma-tokoferol wychwytuje i neutralizuje istniejące wolne rodniki. Dzięki działaniu antyoksydacyjnemu może zapobiegać lub opóźniać zapalne choroby przewlekłe takie jak nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe, zaburzenia neurodegradacyjne, zapalenie stawów, zaćmę. 

• Tokoferol a choroby sercowo – naczyniowe 

Powikłania sercowo-naczyniowe powstają głównie z powodu utlenienia lipoprotein o niskiej gęstości, co prowadzi do  stanu zapalnego w organizmie. Stwierdzono, że gamma-tokoferol poprawia funkcje sercowo-naczyniowe poprzez zwiększenie aktywności syntazy tlenku azotu i wzmacnianie funkcji śródbłonka. Tokoferol hamuje też agregację płytek krwi, zapobiegając zakrzepom. 

• Tokoferol a nowotwory 

Badania sugerują, iż gamma- i delta-tokoferol mogą zapobiegać rakowi okrężnicy, płuc, piersi i prostaty, podczas gdy alfa-tokoferol nie wykazuje takiego efektu. Tokoferol przyczynia się do hamowania wzrostu komórek nowotworowych 

• Tokoferol a choroby oczu 

Tokoferol może zmniejszać ryzyko wystąpienia zaćmy (katarakty) dzięki wpływie na peroksydację białek soczewki oka.  Nie zaobserwowano jednak korzystnego wpływu tokoferolu w redukcji ryzyka  zwyrodnienia plamki żółtej (AMD). 

Tokoferol -zastosowanie 

Tokoferol jako lek stosuje się u osób z zaburzeniami wchłaniania tłuszczów takimi jak: mukowiscydoza, zespól krótkiego jelita, cholestatyczna choroba wątroby, niedobory witaminy E.  

Suplementacja tokoferolu nie jest rekomendowana w czasie ciąży i laktacji ze względu na brak danych potwierdzających bezpieczeństwo stosowania. 

Tokoferol może wchodzić w interakcję z lekami takimi jak: cholestyramina, kolestypol i neomycyna, które zmniejszają jego wchłanianie. Tokoferol zmniejsza wchłanianie witaminy K oraz zwiększa wchłanianie witaminy A. Tokoferol może także zmniejszać zapotrzebowanie na insulinę. 

Bibliografia:

[1]   S. Rizvi, S. T. Raza, F. Ahmed, A. Ahmad, S. Abbas, and F. Mahdi, “The role of vitamin e in human health and some diseases.,” Sultan Qaboos Univ. Med. J., vol. 14, no. 2, pp. e157-65, May 2014.

[2] F. Shahidi and A. de Camargo, “Tocopherols and Tocotrienols in Common and Emerging Dietary Sources: Occurrence, Applications, and Health Benefits,” Int. J. Mol. Sci., vol. 17, no. 10, p. 1745, Oct. 2016, doi: 10.3390/ijms17101745.

[3] Mirosław Jarosz, “Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja,” Inst. Żywności i Żywienia, 2012.

[4] P. Mathur, Z. Ding, T. Saldeen, and J. L. Mehta, “Tocopherols in the Prevention and Treatment of Atherosclerosis and Related Cardiovascular Disease,” Clin. Cardiol., vol. 38, no. 9, pp. 570–576, Sep. 2015, doi: 10.1002/clc.22422.

[5] Singh, A. H. Turner, A. J. Sinclair, D. Li, and J. A. Hawley, “Effects of gamma-tocopherol supplementation on thrombotic risk factors.,” Asia Pac. J. Clin. Nutr., vol. 16, no. 3, pp. 422–8, 2007.