Teobromina – występowanie, działanie i dawkowanie. Gdzie jej szukać w przyrodzie i na sklepowych półkach?

Teobromina to alkaloid purynowy występujący w dużych ilościach w kakao. Kiedyś związek ten wykorzystywany był jak środek nasercowy i moczopędny, obecnie teobrominę można stosować jako preparat o działaniu stymulującym. Jakie są naturalne źródła teobrominy i kto może ją stosować?

Czym jest teobromina? 

Teobromina, czyli 3,7-dimetyloksantyna to związek organiczny z grupy alkaloidów purynowych. Budową bardzo przypomina kofeinę, ale jest pozbawiona jednej grupy metylowej. Ta niewielka zmiana w strukturze chemicznej ma znaczący wpływ na aktywność biologiczną – teobromina jest 120 razy mniej aktywna niż kofeina. 

Teobromina w organizmie dostarczana jest podczas spożywania jej naturalnych źródeł, ponadto niewielkie jej ilości powstają w efekcie przemian kofeiny. Ten związek metabolizowany jest do paraksantyny, teofiliny oraz teobrominy, przy czym ta ostatnia stanowi 10% przekształconej substancji. Przemiana ta zachodzi w wątrobie.  

Gdzie występuje teobromina? 

Teobromina jest związkiem występującym naturalnie w kakao (stanowi około 1,8% suchej masy ziaren kakaowca) oraz produkowanej z niego czekoladzie. Największą zawartością wyróżnia się czekolada gorzka (około 10 g teobrominy na kilogram produktu), zawartość tego związku w czekoladzie mlecznej jest o połowę mniejsza. Natomiast czekolada biała w ogóle nie zawiera tej substancji. Ponadto ten alkaloid znaleźć można w innych roślinach, takich jak: 

• ostrokrzew paragwajski (Yerba mate), 
• kawa arabska (Coffea arabica), 
• herbata chińska (Camellia sinensis), 
• kola zaostrzona (Cola acuminata), 
• paulinia guarana (Paullinia cupana). 

Rośliny syntetyzują ten związek z 7-metyloksantyny, a w reakcji uczestniczy enzym syntaza teobrominy.  

Źródłem teobrominy mogą być także suplementy diety.  Kiedyś teobromina dostępna była ponadto w lekach stosowanych w celu pobudzenia diurezy, rozszerzających oskrzela i wykazujących aktywność spazmolityczną.  

Właściwości teobrominy 

Teobromina w stanie czystym jest proszkiem o krystalicznej budowie i gorzkim smaku. Jest to związek trudno rozpuszczalny w wodzie czy innych rozpuszczalnikach, takich jak etanol. Dlatego zamiast teobrominy w czystej postaci stosowany może być salicylan teobrominy. W odróżnieniu od trudno rozpuszczalnego związku alkaloidowego, ta postać chemiczna wyróżnia się bardzo dobrą rozpuszczalnością w wodzie.  

Teobromina jest toksyczna dla niektórych zwierząt, co wynika z długiego utrzymywania się tego związku we krwi. Dotyczy to takich gatunków jak psy, konie, koty, króliki, nornice i papugi. 

Działanie teobrominy w organizmie 

Teobromina jest związkiem regulującym w organizmie poziom cAMP, czyli cyklicznego monoadenozynofosforanu. Hamując aktywność enzymu fosfodiesterazy, teobromina przyczynia się do zwiększenia poziomu cAMP. Ponadto ten alkaloid purynowy jest antagonistą receptorów adenozynowych. Adenozyna hamuje uwalnianie neuroprzekaźników, natomiast zahamowaniu receptorów adenozynowych towarzyszy wzrost uwalniania takich neurotransmitterów jak angiotensyna czy noradrenalina.  

Wpływ teobrominy na układ sercowo-naczyniowy 

Teobromina może pobudzać czynność serca i jego kurczliwość. Ponadto związek ten działa rozszerzająco na naczynia krwionośne, dzięki czemu może obniżać ciśnienie krwi. Wykazano także, że teobromina ma korzystny wpływ na profil lipidowy krwi. Związek ten może zwiększać poziom „dobrego” cholesterolu HDL, co może redukować ryzyko rozwoju miażdżycy. 

Wpływ teobrominy na układ nerwowy 

Teobromina przyczynia się do rozszerzenia naczyń krwionośnych w mózgu, zwiększając przepływ krwi. W ten sposób może poprawiać funkcje poznawcze, zapewnia lepszą koncentrację i sprawniejszy przebieg procesów myślowych. Wykazuje umiarkowane działanie pobudzające. 

Wpływ teobrominy na układ oddechowy 

Teobromina może rozszerzać drogi oddechowe, łagodząc tym samym objawy astmy czy infekcji dróg oddechowych. Może ponadto redukować kaszel i wówczas jest skuteczność porównywalna jest do kodeiny. 

Pozostałe właściwości zdrowotne teobrominy 

Teobromina ma działanie moczopędne, gdyż pobudza diurezę. Ponadto może hamować powstawanie kryształów kwasu moczowego, redukując tym samym ryzyko rozwoju kamicy nerkowej. Dzięki korzystnemu wpływowi na pracę układu krążenia, teobromina może zwiększać wydolność fizyczną organizmu podczas wysiłku, dlatego jest to suplement polecany osobom aktywnym fizycznie. Ponadto związek ten wykazuje działanie przeciwzapalne i wspomaga walkę organizmu z wolnymi rodnikami.

Teobromina – dawkowanie i efekty uboczne  

Teobromina uznawana jest za związek bezpieczny, dlatego jej stosowaniu w rozsądnych dawkach nie towarzyszą żadne działania niepożądane. Zalecane dawkowanie tego związku to 350 do 500 mg dziennie. Dawka toksyczna LD50 dla teobrominy określona została na 950-1356 mg/kg masy ciała.  

Jeżeli teobromina stosowana jest w postaci suplementu diety, najlepiej jest zażyć go podczas posiłku, popijając obficie wodą. Po przyjęciu wyższych dawek mogą pojawić się niepożądane objawy ze strony układu pokarmowego (biegunki, wymioty, nudności). Może także dojść do nasilonej diurezy i oddawania większych objętości moczu.  

Przeciwwskazania do stosowania teobrominy 

Stosowanie preparatów zawierających teobrominę nie jest zalecane kobietom w ciąży oraz karmiącym piersią. Związek ten może bowiem przenikać przez łożysko, a także do pokarmy matki. Ponadto przeciwwskazaniem jest uczulenie na ten związek. 

Źródła:

1. Baggott MJ, Childs E, Hart AB, de Bruin E, Palmer AA, Wilkinson JE, de Wit H. Psychopharmacology of theobromine in healthy volunteers. Psychopharmacology (Berl). 2013 Jul;228(1):109-18; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3672386/ (dostęp online 19.11.2022)  

1. Martínez-Pinilla E, Oñatibia-Astibia A, Franco R. The relevance of theobromine for the beneficial effects of cocoa consumption. Front Pharmacol. 2015 Feb 20;6:30; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4335269/ (dostęp online 19.11.2022)  

1. Sanchez JM. Methylxanthine Content in Commonly Consumed Foods in Spain and Determination of Its Intake during Consumption. Foods. 2017 Dec 4;6(12):109; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5742777/ (dostęp online 19.11.2022)