Kruszyna pospolita – właściwości i zastosowanie krzewu w celach leczniczych

Kruszyna pospolita jest rośliną powszechnie występującą na terenie Polski. Właściwości zdrowotne pozyskiwanej z niej kory poznano już w czasach średniowiecza. Obecnie rzadko korzysta się jednak z jej właściwości. Na co może pomóc stosowanie kruszyny i jak ją bezpiecznie wykorzystywać?

Czym jest kruszyna pospolita? 

Kruszyna pospolita to rodzimy dla Polski krzew należący do rodziny szakłakowatych. Występuje na niemal całym obszarze naszego kraju (wyjątek stanowią wyższe partie gór). Można ją znaleźć w lasach, na wrzosowiskach, w okolicy brzegów rzek oraz bagien. Rośnie dobrze na glebach o dużej wilgotności. 

 Nazwa zwyczajowa krzewu pochodzi od typowej dla. niego właściwości gałęzi – charakteryzują się one ponadprzeciętną kruchością, są bardzo podatne na złamanie. 

Jak rozpoznać kruszynę pospolitą? 

Roślina dorasta do wysokości 3-6 metrów. Liczne łodygi mają ciemnobrązową korę (to właśnie ona – po odpowiednim przygotowaniu – stanowi surowiec wykorzystywany w medycynie ludowej). Kruszyna pospolita wytwarza liście ogonkowe, szerokoeliptyczne lub odwrotnie jajowate, z wyraźnie widocznym unerwieniem. Jej kwiaty są małe, liczne, wyrastają w pęczkach po 2-10 sztuk.   

Owoce krzewu zaliczamy do pestkowców. Kształtem, rozmiarem oraz kolorem w dojrzałej postaci (możemy ją zaobserwować na kruszynie we wrześniu i październiku) przypominają nieco te wytwarzane przez czarny bez.

Właściwości zdrowotne kruszyny pospolitej 

Kruszyna pospolita od wieków była wykorzystywana w medycynie ludowej. Wiedza na temat właściwości i działania pochodzi właśnie głównie z informacji o tradycyjnym sposobie jej stosowania, a nie z badań. Naukowcy obecnie nie wydają się w dużym stopniu interesować tą rośliną. Trudno więc o dane potwierdzające przesłanki o możliwościach jej użycia w profilaktyce lub terapii zaburzeń stanu zdrowia. 

Na podstawie informacji dostępnych z medycyny ludowej wiemy, że surowce pochodzące z tego krzewu w kontekście leczniczym bywają wykorzystywane w kilku celach. 

Pierwszym i najbardziej typowym z nich jest działanie przeczyszczające. Odpowiednio przygotowanej kory kruszyny pospolitej używa się ze względu na zawartość substancji pobudzających ruchy perystaltyczne jelit. Jej stosowanie poleca się zarówno w przypadkach przewlekłych zaparć, jak i występujących okazjonalnie problemów z wypróżnianiem.  

Oprócz tego surowiec stosuje się ze względu na potencjalne właściwości wspomagające pracę wątroby i pęcherzyka żółciowego. Bywa również rekomendowany jako środek do użytku zewnętrznego, głównie w celu łagodzenia stanów zapalnych i podrażnień skóry.

Przeciwwskazania do stosowania kruszyny pospolitej 

Znanych jest co najmniej kilka przeciwwskazań do przyjmowania surowców pochodzących z opisywanej rośliny. Kruszyny pospolitej nie powinny zażywać w żadnej postaci: 

• kobiety w ciąży oraz w okresie karmienia piersią; 
• dzieci; 
• osoby cierpiące na choroby przewodu pokarmowego, takie jak obstrukcja jelit, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego, zapalenie wyrostka robaczkowego; 
• osoby z biegunką oraz bólem brzucha o nieznanym pochodzeniu; 
• osoby przyjmujące leki mogące wchodzić w interakcje z substancjami zawartymi w surowcu roślinnym (jeśli przyjmujesz jakiekolwiek środki farmakologiczne, przez rozpoczęciem stosowania kruszyny pospolitej zasięgnij porady lekarza lub farmaceuty). 

Dodatkowo należy wziąć pod uwagę, że czas stosowania kory kruszyny w celach leczniczych nie powinien przekraczać 8-10 dni. Uważa się, że dłuższe przyjmowanie tego surowca wiąże się m.in. z zaburzeniami pracy przewodu pokarmowego, a także ryzykiem wystąpienia zaburzeń elektrolitowych oraz zaburzeń pracy serca i mięśni.   

Skutki uboczne stosowania kruszyny pospolitej 

Skutki uboczne stosowania kruszyny pospolitej mogą wynikać z przyjęcia zbyt dużej dawki lub zajścia interakcji między zawartymi w surowcu roślinnym substancjami i przyjmowanymi przez daną osobę lekami.  

Potencjalne niekorzystne skutki stosowania kory krzewu obejmują: 

• nudności i wymioty, 
• bóle brzucha, 
• biegunkę, 
• skurcze.

Przepis na herbatkę z kory kruszyny pospolitej 

Korę kruszyny pospolitej należy odpowiednio przygotować zanim będzie można zastosować ją w celach leczniczych. Świeżo pozyskany surowiec może wykazywać trujące działanie (wywołuje silne wymioty). Z tego powodu przechowuje się go przez 12 miesięcy lub poddaje obróbce termicznej zanim zostanie dopuszczony do użytku. 

Napar, czyli środek typowo robiony z kruszyny, przyrządza się zalewając rozdrobnioną korę wrzątkiem (1 łyżeczka surowca na 150 ml wody) i zaparzając przez około 10 minut. Po tym czasie herbatkę można przecedzić i pić. 

Inne zastosowania kruszyny pospolitej 

Roślinę pozyskuje się nie tylko ze względu na działanie lecznicze, ale również na możliwość wykorzystania w innych dziedzinach życia.  

Przykłady zastosowania kruszyny pospolitej obejmują m.in. wytwarzanie farb (żółtej z kory i liści krzewu, czarnej po wymieszaniu z solami żelaza, zielonej z niedojrzałych owoców oraz niebieskiej lub szarej z owoców po uzyskaniu ich dojrzałości). Wykorzystuje się ją również jako surowiec do produkcji drewna oraz prochu strzelniczego. Kruszyna bywa ponadto uprawiana jako roślina ozdobna, np. tworząca żywopłot. 

Źródła:

1. Britannica, The Editors of Encyclopaedia (2017) Alder buckthorn, Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/plant/alder-buckthorn [dostęp 04.01.2022]. 

1. Plants For a Future Frangula alnus – L., https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Frangula+alnus [dostęp 04.01.2022].