Chaber bławatek i jego zastosowanie w medycynie

Chaber bławatek niezmiennie kojarzy się z majowymi łanami zbóż pełnymi maków. Często wykorzystuje się go jako roślinę ozdobną, ponieważ po ususzeniu kwiaty nie tracą swojego szafirowego koloru. Tymczasem bławatek to nie tylko piękny kwiat, ale i roślina o właściwościach leczniczych. O naparze z chabra bławatka na zmęczone oczy słyszał każdy, ale do czego jeszcze można go wykorzystać?

Chaber bławatek – historia pochodzenia

Znany już w starożytnym Egipcie, chaber bławatek (łac. Centaurea cyanus) na przestrzeni wieków pełnił funkcje zarówno dekoracyjne jak i lecznicze. Dzięki intensywnie niebieskiej barwie kojarzącej się z kwiatami lotosu i porastaniu licznych pól zbożowych stał się symbolem życia i płodności.  

Pierwszy człon jego łacińskiej nazwy nawiązuje do historii centaura Chirona, doradcy Achillesa. Według greckiego mitu Achilles został ranny zatrutą strzałą, a jego rana została wyleczona przez zastosowanie chabra. Nazwa gatunku cyanus odnosi się do żywego niebieskiego koloru kwiatów, który nadaje im barwnik zwany protocyjaniną. 

Chaber bławatek  jest jednoroczną rośliną z gatunku astrowatych. Pochodzi z Europy i Bliskiego Wschodu. Powszechnie uważany jest za chwast, choć chętnie uprawiany jest także jako kwiat ogrodowy. 

Chaber bławatek w medycynie tradycyjnej

W medycynie ludowej suszone kwiaty chabra bławatka pełniły funkcje przeciwświądowe, przeciwkaszlowe, ściągające, moczopędne, łagodnie przeczyszczające i tonizujące. Przypisywano im działanie uspokajające w leczeniu zaburzeń nerwowych.  

Płyn do płukania jamy ustnej wykorzystywano na wrzody i krwawienia z dziąseł, a także jako środek pobudzający, poprawiający trawienie, wspomagający wątrobę i odporność. Nasiona były stosowane jako łagodny środek przeczyszczający dla dzieci. Odwar z kwiatów używano do oczyszczania skóry oraz jako środek przeciwreumatyczny. 

Do dzisiaj płyn do płukania oczu z kwiatów chabra stosuje się w przypadku zapalenia spojówek i powiek, a także w celu łagodzenia zmęczonych lub opuchniętych oczu. 

Chaber bławatek – działanie lecznicze 

Chaber bławatek zawdzięcza swoje właściwości lecznicze licznym związkom biologicznie czynnym. 

Największe znaczenie odgrywają polifenole takie jak kwercetyna, apigeniny i pochodne kwasu kawowego, które wykazują działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. 

Należące do flawonoidów antocyjany poprawiają mikrokrążenie, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, chronią siatkówkę oka przed uszkodzeniami, mają działanie przeciwobrzękowe. Dzięki tym właściwościom chaber może wpływać na poprawę wzroku. Krople do oczu z wyciągiem z chabra stosuje się na podrażnienia i przekrwienie oczu. 

Chabrowi przypisuje się działanie antybakteryjne. W przeprowadzonych badaniach ekstrakt z kwiatów chabra wykazywał aktywność przeciwko bakteriom gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus). 

W kwiecie chabra bławatka znajdują się też wielocukry, cukry (glukoza, fruktoza, sacharoza, rafinoza) aminokwasy, alkaloidy indolowe, minerały i pierwiastki śladowe. Roślina wchodzi w skład mieszanek regulujących trawienie, diuretycznych, pobudzających przemianę materii oraz stosowanych w zaburzeniach żołądkowych. 

Chaber bławatek – zastosowanie 

Chaber bławatek najczęściej wykorzystywany jest do sporządzania naparów, herbat, okładów na oczy, choć można też z niego zrobić lemoniadę czy nalewkę. 

Przepisy:

• Napar: Do szklanki wsypać łyżkę kwiatów, zalać wrzątkiem i zaparzać 15 min pod przykryciem, następnie przecedzić. Można stosować jako środek moczopędny lub do przemywania oczu. 
• Nalewka: Potrzebne będą około 4 szklanki płatków chabra, 0,5 litra spirytusu, ¾ szklanki cukru oraz 0,5 szklanki wody.  Do słoja wsypujemy płatki, zasypujemy cukrem, zalewamy alkoholem wymieszanym z wodą. Wywar zakręcamy i odstawiamy w nasłonecznione miejsce na około 3 tygodnie. Raz na jakiś czas postrząsamy słojem, by rozpuścić cukier. Następnie przecedzamy nalewkę, przelewamy do butelek i pozostawiamy na kilka miesięcy w zaciemnionym miejscu. 
• Lemoniada: Około litr płatków chabra bławatka należy zalać ostudzoną wodą z cukrem (ok. 1,5 litra wody i 10 łyżek cukru). Można dodać do smaku sok z jednej cytryny.

 Chaber bławatek- uprawa 

Choć chabra bławatka najczęściej spotyka się jako polny chwast, bywa też uprawiany w ogrodach. Posiada wiele odmian – jego kwiaty mogą być białe, różowe, czerwone i ciemno bordowe. Odmiana niebieska kwitnie w miesiącach maj – sierpień.  

Roślina wymaga żyznych, dobrze przepuszczalnych gleb i nawożenia nawozami bogatymi w fosfor i potas. Potrzebuje nasłonecznionego stanowiska i odpowiedniego nawadniania.  Nasiona wysiewa się w kwietniu. Kwiaty po zebraniu suszy się w suchym, ciemnym i przewiewnym miejscu. Suszenie i pakowanie powinno przebiegać stosunkowo szybko, ponieważ z biegiem czasu kwiaty chabra bledną, tracąc swoje właściwości zdrowotne. 

Bibliografia:

[1] Grzeszczuk Monika i wsp., “Kwiaty jadalne – Chabry bławatki,” Panacea Nr 1 (34), strony 16-17, 2011.

[2]Stanojković1 A, Ceković G, Čomić L, Pivić R and Stanojković A. Antibacterial properties of some plants from the family Asteraceae growing wild in Serbia. LEK SIROV, 2008, 11-20.