Selen – właściwości, niedobór i przedawkowanie, źródła

Selen jest mikroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego. Jego najistotniejszą funkcją jest wspomaganie funkcjonowania układu odpornościowego. Negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu ma zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu.

Co to jest selen?

Selen (Se) to pierwiastek z grupy niemetali, występujący w skorupie ziemskiej w rudach siarczkowych. Zawartość selenu w diecie uzależniona jest od zasobności gleby i wód gruntowych w ten pierwiastek. Używany jest jako dodatek do stali i szkła. Ma silne właściwości utleniające.

Właściwości selenu

Selen to pierwiastek o istotnej roli w organizmie. Wchodzi w skład aminokwasów selenometioniny i selenocysteiny, budującymi takie enzymy jak peroksydaza glutationowa. Dzięki temu selen odpowiada w pośredni sposób za ochronę przed wolnymi rodnikami, zwłaszcza błon komórkowych. Jaką jeszcze rolę pełni w organizmie selen? Właściwości prozdrowotne tego pierwiastka to uczestnictwo w przekazywaniu impulsów nerwowych, odtruwanie z metali ciężkich (kadm, rtęć), a także wytwarzanie i zachowanie ruchliwości plemników. Dobrze poznana jest zależność selen a tarczyca. Selen wchodzi w skład enzymów odpowiedzialnych za przekształcenie tyroksyny do trójjodotyroniny, a także dezaktywację hormonów tarczycy.

Dzienne zapotrzebowanie na selen

Dobowe zapotrzebowanie na selen zależy od wieku i wynosi odpowiednio:

• do 6 m. ż. – 15 mikrogramów
• od 7 do 12 m. ż. – 20 mikrogramów
• od 1 do 3 r. ż. – 20 mikrogramów
• od 4 do 8 r. ż. – 30 mikrogramów
• od 9 do 13 r. ż. – 40 mikrogramów
• od 14 do 18 r. ż. – 55 mikrogramów
• dorośli – 55 mikrogramów.

Zwiększone zapotrzebowanie na selen

Wskazaniem do zwiększenia podaży selenu jest dieta bazująca na żywności z obszarów ubogich w selen. Kolejne czynniki mogące zwiększać zapotrzebowanie na selen to dializy, a także infekcja wirusem HIV.

Źródła selenu w diecie

Dzienne zapotrzebowanie na selen może być dostarczone wraz z dietą – selen w żywności obecny jest w wielu produktach. W czym jest selen? W diecie nie powinno zabraknąć takich produktów jak:

• orzechy, zwłaszcza brazylijskie (ze względu na wysoki poziom selenu dozwolone jest spożycie tylko sztuki dziennie)
• warzywa kapustne i cebulowe
• pełnoziarniste produkty zbożowe
• owoce morza, m.in. ostrygi i ryby
• mięso i wątroba
• jaja
• grzyby
• drożdże piwowarskie
• melasa.

Selen organiczny można także znaleźć w suplementach diety. Decydując się na takie źródło selenu należy wziąć pod uwagę, jaki selen jest najlepiej przyswajalny. Polecane są organiczne związki selenu, przyswajalne w większym stopniu niż postacie nieorganiczne.

Niedobór selenu w organizmie

Zbyt niska podaż selenu w diecie może prowadzić do niedoboru pierwiastka. Oznacza to zwiększenie zachorowalności na choroby nowotworowe, reumatyczne, miażdżycę, marskość wątroby, zaburzenia płodności. Łatwe do zauważenia objawy niedoboru selenu to pogorszenie kondycji skóry, włosów i paznokci oraz częstsze występowanie infekcji.

Nadmiar selenu w organizmie

Nadmiar selenu może mieć skutki toksyczne – wypadanie włosów, osłabienie paznokci, próchnica, opuchnięcie stawów. Może wystąpić  zwiększone zatrzymywanie metali ciężkich, szczególnie rtęci i ołowiu, w nerkach i wątrobie, spadek stężenia magnezu, manganu i miedzi w organizmie. Ponadto selen w nadmiarze ma potencjalne działanie rakotwórcze.

Bibliografia:

Klecha B., Bukowska B., Selen w organizmie człowieka – charakterystyka pierwiastka i potencjalne zastosowanie terapeutyczne; Bromat. Chem. Toksykol., 2016