Rozmaryn lekarski – właściwości, zastosowanie i uprawa

Rozmaryn to roślina lecznicza, z której pozyskuje się cenne ekstrakty i olejki eteryczne. W kuchni zioło to nadaje smak i aromat potrawom, stanowi też element dekoracyjny. Olejek rozmarynowy przyda się do codziennej pielęgnacji, ponieważ poprawia kondycję skóry głowy i włosów. Ale to niejedyne zalety rozmarynu. Podpowiadamy, jak stosować rozmaryn, by skorzystać z jego licznych właściwości zdrowotnych.

Rozmaryn lekarski – co to za roślina?

Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis L.) to popularna roślina zielarska, która powszechnie wykorzystywana jest nie tylko jako przyprawa, ale też ważny surowiec leczniczy i kosmetyczny. To niepozorne z wyglądu zioło pochodzi z rejonów basenu Morza Śródziemnego – uprawiane jest m.in. we Francji, Włoszech, Hiszpanii i Grecji, a także w Meksyku i Stanach Zjednoczonych. Z powodzeniem można zasadzić je w przydomowym ogrodzie lub uprawiać w doniczce.

Jak wygląda rozmaryn? To wiecznie zielony, wieloletni, aromatyczny krzew z rodziny Lamiaceae. W naturalnych warunkach osiąga wysokość od dwóch do trzech metrów, uprawiany w doniczce dorasta do około 70 centymetrów. Poznamy go po sztywnych pędach, na których znajdują się wąskie, lancetowate liście. Po zewnętrznej stronie liście są ciemne, zaś od spodu jaśniejsze, ponieważ pokrywa je srebrny kutner. Kwiaty rozmarynu pojawiają się wczesną wiosną i późnym latem. Są drobne, a ich kolor zależy od odmiany rośliny- najczęściej spotyka się kwiaty niebieskofioletowe, ale rozmaryn kwitnie też na różowo i biało.

Właściwości rozmarynu

Rozmaryn wykazuje szereg właściwości zdrowotnych dzięki znajdującym się w nim olejkom eterycznym, flawonoidom, garbnikom i kwasom fenolowym. Przypisuje się mu działanie:

• przeciwzapalne,
• przeciwdrobnoustrojowe, w tym przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze,
• przeciwnowotworowe,
• przeciwcukrzycowe,
• hepatoprotekcyjne,
• przeciwutleniające.

W medycynie wykorzystuje się go w celu łagodzenia skurczowych bólów żołądka oraz wspomagająco w leczeniu chorób jelit i pęcherzyka żółciowego. Zastosowany zewnętrznie działa rozgrzewająco, dlatego jest polecany osobom zmagającym się z bólami mięśniowymi i reumatycznymi.

Z kwiatów i liści rozmarynu w procesie destylacji z parą wodną pozyskuje się olejek rozmarynowy. Jest on bogaty w takie składniki jak: kamfora, borneol, alfa- i beta-pinen, kamfen, cyneol i limonen. Olejek z rozmarynu stosowany w aromaterapii redukuje poziom stresu, pobudza koncentrację i wpływa korzystnie na układ oddechowy. Ma charakterystyczny rześki, ziołowy zapach z lekką nutą sosny. Działa relaksująco i ułatwia zasypianie. Napar z rozmarynu pobudza apetyt i poprawia funkcjonowanie układu pokarmowego.

Jak stosować rozmaryn?

Rozmaryn to cenna przyprawa stanowiąca doskonały dodatek do mięs, a w szczególności do wieprzowiny, baraniny, jagnięciny, kaczki, gęsi i drobiu.  Z ziołem tym idealnie komponują się ryby i warzywa. Świeży rozmaryn warto dodać do papryki, cukinii i pieczonych ziemniaków. Do czego jeszcze dorzucić rozmaryn? Z pewnością do dań z ryżu i potraw z jajek. Co ciekawe, zioło to dobrze komponuje się z napojami alkoholowymi – winem i piwem. Z kolei kwiaty rozmarynu sprawdzą się jako dodatek do deserów, lodów i musów.

Z suszonego rozmarynu można przygotować aromatyczną herbatę. Jak zaparzyć rozmaryn? Łyżeczkę suszu wrzucamy do gotującej się wody, napar gotujemy przez 10 minut i przecedzamy. Do smaku możemy dodać łyżeczkę miodu. Dużą popularnością cieszy się również nalewka z rozmarynu, której przypisuje się działanie uspokajające i wzmacniające organizm.

Rozmaryn to nie tylko doskonała przyprawa, ale i wartościowy surowiec kosmetyczny. Zioło to można używać w pielęgnacji zarówno włosów jak i twarzy. Olejek rozmarynowy jest szczególnie polecany do skóry głowy z łupieżem i włosów przetłuszczających się. Aby w czasie olejowania nie doszło do przesuszenia skóry, olejek zawsze należy rozcieńczać olejkiem bazowym – najlepiej, aby był to olej jojoba, choć można też użyć olejku z drzewa herbacianego lub olejku pomarańczowego.

Jak uprawiać rozmaryn?

Uprawa rozmarynu jest prosta. Roślinę kupimy w doniczce w niemal każdym markecie czy sklepie ogrodniczym, bez względu na porę roku. W warunkach domowych rozmaryn najlepiej umieścić na słonecznym parapecie, aby zapewnić mu wystarczającą ilość światła i ciepła. Jak pielęgnować  i przycinać rozmaryn? Przede wszystkim należy pamiętać o wykonaniu drenażu, który pozwoli nadmiarowi wody spłynąć do podstawki. Rozmaryn podlewa się w umiarkowanym stopniu, lekkie przesuszenie nie jest dla niego niebezpieczne. W lecie roślinę można trzymać na balkonach i tarasach, natomiast w zimie należy umieścić ją w chłodnym pomieszczeniu o temperaturze 5-10 st. Celsjusza. Dzięki przycinaniu wierzchołków pędów co pewien czas, zioło mocno zagęszcza się.

W przypadku uprawy rozmarynu w gruncie, nasiona wysiewa się w kwietniu lub maju. Pomimo tego, że roślina jest wieloletnia, w naszych warunkach klimatycznych nie przezimuje, dlatego przed pierwszymi przymrozkami trzeba ją przenieść do doniczek. Rozmnażanie rozmarynu możliwe jest na dwa sposoby: z zebranych nasion oraz za pomocą sadzonek pobranych z wierzchołków młodych pędów.

Bibliografia:

1. Kowalska K., Olejnik A., Rozmaryn – roślina zielarska o potencjale terapeutycznym, Postępy Fitoterapii 2/2010, s. 114-122.
2. Kędzia A. i wsp., Przeciwbakteryjne działanie olejku rozmarynowego (Oleum Rosmarini) na bakterie beztlenowe, Post Fitoter 2018; 19(2): 98-105.
3. Rašković, A., Milanović, I., Pavlović, N. et al. Antioxidant activity of rosemary (Rosmarinus officinalis L.) essential oil and its hepatoprotective potential. BMC Complement Altern Med 14, 225 (2014).