Nutraceutyki – czym są i w jakim celu się je stosuje? Wiele z nich doskonale znasz!

Nutraceutyki są produktami z pogranicza żywności i leków. Kategoryzujemy je jako środki spożywcze, jednak posiadają one również cechy przypisywane farmaceutykom. Odżywiają organizm, a ponadto przynoszą dodatkowe korzyści zdrowotne.  Jak definiuje się nutraceutyki i w jakim celu można je stosować?

Czym są nutraceutyki? 

Nutraceutyki to produkty pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego (albo wyizolowane z nich części), które posiadają cechy leków. Oznacza to, że określane tym mianem artykuły mogą w znaczący sposób modyfikować funkcje fizjologiczne organizmu – choć nie zaliczamy ich do preparatów farmakologicznych. Nazwa nutraceutyków pochodzi z połączenia angielskich słów „nutrition” („odżywianie”) i „pharmaceutical” („farmakologiczny”). 

Rodzaje nutraceutyków 

Dwa główne rodzaje nutraceutyków należą do różnych kategorii żywności.  

Pierwszym z nich są suplementy diety, czyli środki spożywcze zażywane w celu uzupełnienia normalnej diety o substancje wykazujące efekt odżywczy lub inne działanie fizjologiczne. Z założenia mają one skoncentrowaną postać umożliwiającą precyzyjne dawkowanie. Można je kupić np. w formie tabletek, kapsułek, proszku. 

Drugi z głównych rodzajów nutraceutyków to żywność funkcjonalna, czyli pokarmy, które z założenia poza dostarczaniem podstawowych składników odżywczych pełnią jeszcze inną, określoną funkcję, wiążącą się z poprawą stanu zdrowia i/lub samopoczucia.  

Wyróżniamy tutaj zarówno tradycyjną żywność, np. zawierający beta-glukany owies o udokumentowanym działaniu obniżającym stężenie glukozy we krwi po posiłku (co ma znaczenie m.in. w kontekście profilaktyki i kontroli cukrzycy), jak i produkty o szczególnych właściwościach zdrowotnych nadawanych w procesie produkcji. Przykład tych ostatnich stanowi żywność wzbogacana, do której zalicza się choćby margaryny miękkie ze sterolami i stanolami roślinnymi obniżającymi poziom cholesterolu we krwi.

W jakim celu stosuje się nutraceutyki? 

Nutraceutyki najczęściej stosowane są we wspomaganiu leczenia chorób przewlekłych, których przebieg można – przynajmniej do pewnego stopnia – kontrolować za pomocą naturalnych produktów. Mają one również znaczenie w kontekście profilaktyki wielu schorzeń. Ponadto pełnią rolę związaną z poprawą funkcjonowania niektórych narządów i układów organizmu. 

Popularne nutraceutyki stosuje się m.in. w celach: 

• zwiększenia odporności organizmu, 
• poprawy funkcji trawiennych, 
• wspomagania pracy układu nerwowego, 
• poprawy snu, 
• dodania energii do działania, 
• wspomagania zdrowia układu krążenia, choćby poprzez obniżenia stężenia triglicerydów i cholesterolu we krwi lub zmniejszenie ciśnienia tętniczego, 
• poprawy nastroju, 
• stabilizowania stężenia glukozy we krwi. 

Przykłady nutraceutyków 

Wśród popularnych, często stosowanych nutraceutyków, można wyróżnić produkty oparte na kilku wymienionych poniższych substancjach. 

Nutraceutyki z błonnikiem pokarmowym 

Błonnik pokarmowy (np. skrobia oporna, pektyny) wykorzystywany jest m.in. w celu poprawy funkcji trawiennych i przeciwdziałaniu zaparciom, wspomaganiu kontroli cukrzycy oraz obniżenia stężenia cholesterolu LDL we krwi.  

Przykład nutraceutyku na bazie błonnika pokarmowego to np. łupiny babki jajowatej. Łyżka produktu zawiera aż 7 g tej substancji, co stanowi niemal 30 proc. dziennego zapotrzebowania dla osoby dorosłej. Jest ona znacznie silniej skoncentrowanym źródłem tej substancji niż powszechnie wykorzystywana żywność – taką sama dawkę błonnika dostarczylibyśmy spożywając 2 jabłka lub 3 kromki chleba graham. 

Nutraceutyki z probiotykami  

Probiotyki to żywe bakterie, których stosowanie ma za zadanie wspieranie pozytywnego stanu równowagi mikrobioty zasiedlającej jelita. Ich przyjmowanie zaleca się najczęściej w przypadku zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego, m.in. w czasie ostrej biegunki.  

Istnieją również przesłanki, że stosowanie nutraceutyków z probiotykami może przyczyniać się do obniżenia ryzyka wystąpienia niektórych schorzeń, m.in. alergii, astmy oraz nowotworów. 

Tego rodzaju nutraceutyki są dostępne zarówno w postaci suplementów diety (np. tabletek), żywności funkcjonalnej tradycyjnej (np. fermentowanych produktów mlecznych), jak i produktów wzbogacanych (np. soków). 

Nutraceutyki z przeciwutleniaczami  

Nutraceutyki z przeciwutleniaczami najczęściej zawierają witaminy o potencjale antyoksydacyjnym (witaminę C, witaminę E, karotenoidy) lub polifenole. Ich zadanie polega na neutralizowaniu wolnych rodników, których szkodliwe oddziaływanie na komórki leży u podłoża wielu chorób, włączając w to m.in. nowotwory, miażdżycę oraz zwyrodnienie plamki żółtej (związane z zaburzeniami widzenia). 

Do nutraceutyków na bazie substancji o działaniu przeciwutleniającym można zaliczyć np. jagody, porzeczki, owoc granatu oraz oliwę z oliwek.

Zioła i ekstrakty roślinne jako nutraceutyki 

 Po zioła i ekstrakty roślinne często sięga się w celu wspomagania leczenia istniejących zaburzeń w stanie zdrowia lub wspierania funkcji organizmu w określony sposób. Poniższa lista stanowi przykłady polskich nutraceutyków należących do tej kategorii wraz z ich potencjalnym zastosowaniem: 

• mięta – poprawia trawienie, może redukować objawy zespołu jelita drażliwego; 
• rumianek pospolity – pomaga w obniżaniu stanów napięcia nerwowego oraz w zasypianiu; 
• tymianek – może wykazywać skuteczność w leczeniu kaszlu; 
• koper włoski – wspomaga procesy trawienia, redukuje wzdęcia; 
• czosnek – wykazuje działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwzapalne; 
• dziurawiec zwyczajny – wspomaga funkcje przewodu pokarmowego oraz pracę nerek; 
• skrzyp – działa moczopędnie, poprawia pracę układu sercowo-naczyniowego; 
• czystek – ma działanie przeciwutleniające oraz wspomaga odporność organizmu; 
• lipa – wspomaga odporność oraz funkcje układu oddechowego. 

Czy stosowanie nutraceutyków jest bezpieczne? 

Nutrceutyki generalnie uznaje się za środki bezpieczniejsze od leków, ponieważ ich stosowanie rzadziej wiąże się z pojawianiem się skutków ubocznych, co ma znaczenie szczególnie przy konieczności długoterminowej terapii. Jednocześnie efekty stosowania nutraceutyków są zwykle znacznie słabiej udokumentowane niż w przypadku leków. Zastępowanie nimi zalecanego przez specjalistę sposobu leczenia w razie obecności zdiagnozowanych chorób może skutkować nieskutecznością terapii i związanym z tym pogorszeniem stanu zdrowia. 

W przypadku połączenia tradycyjnej terapii farmakologicznej ze stosowaniem nutraceutyków, zagrożenie stanowią natomiast potencjalne niekorzystne interakcje między żywnością i lekami, których pacjent może być nieświadomy. Z tego względu przed rozpoczęciem terapii nutraceutykami zaleca się skonsultowanie ze specjalistą. 

Źródła 

1. Das L., Bhaumik E., Raychaudhuri U. i wsp. (2012) Role of nutraceuticals in human health, Journal of Food Science and Technology, 49(2): 173-183, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3550857/ [dostęp 16.12.2022]. 

1. Golla U. (2018) Emergence of nutraceuticals as the alternative medications for pharmaceuticals, International Journal of Complementary & Alternative Medicine, 11(3): 155-158, https://medcraveonline.com/IJCAM/emergence-of-nutraceuticals-as-the-alternative-medications-for-pharmaceuticals.html [dostęp 17.12.2022].