Dieta trzustkowa – przepisy, co można jeść, a co jest niedozwolone?

Pacjenci z chorą trzustką często zastanawiają się, co jeść. Z jednej strony nie powinno się obciążać chorego narządu (a więc pobudzać wydzielania przez trzustkę soku trzustkowego czy hormonów), z drugiej jednak strony działanie trzustki jest niezbędne – chociażby do wchłaniania składników odżywczych przez organizm. Jak powinna więc wyglądać dieta trzustkowa? 

Dieta lekkostrawna trzustkowa – na czym polega?

Dieta trzustkowa to rozwiązanie żywieniowe, które ma jak najbardziej odciążyć narząd objęty stanem zapalnym. W przypadku ostrego zapalenia trzustki najlepszym sposobem terapii żywieniowej, przynajmniej na początku tego stanu, jest całkowite zaprzestanie podawania pokarmów i napojów. Takie rozwiązanie ma na celu zapewnienie tak zwanego „spokoju czynnościowego” choremu narządowi. A trzeba wiedzieć, że to właśnie obecność pokarmu w układzie pokarmowym jest głównym czynnikiem pobudzającym funkcje trzustki. W ostrym zapaleniu trzustki po kilkudziesięciu godzinach „głodówki”, interwencja żywieniowa polega na pozajelitowym lub dojelitowym (czyli dożylnie albo przez zgłębnik) podawaniu pokarmu. Dlatego też w dalszej części artykułu zajmiemy się dietą trzustkową, czyli menu stosowanym w przewlekłym zapaleniu trzustki. Dieta lekkostrawna trzustkowa, znana także jako dieta wątrobowo-trzustkowa, to przede wszystkim menu bogate w węglowodany, ograniczające tłuszcze i uwzględniające umiarkowaną zawartość białka. Zaleca się przy tym dietę wysokokaloryczną, nawet na poziomie 2500-3000 kcal na dobę. Tę wartość kaloryczną najlepiej rozdzielić nawet na pięć-sześć posiłków zjadanych co trzy-cztery godziny. Konkretne zalecenia dotyczące podaży makroskładników przedstawia poniższa tabela:

Tabela 1. Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z zapaleniem trzustki.

Przewlekłe zapalenie trzustki – co jeść na trzustkę objętą stanem zapalnym?

Przewlekłe zapalenie trzustki wśród Polaków występuje średnio u ośmiu-dziewięciu osób na 100 000 mieszkańców. Niestety liczba chorych stopniowo się zwiększa, dlatego warto uświadamiać społeczeństwo, co jeść przy chorej trzustce. Dieta w przypadku choroby, jaką jest postępujące włóknienie i rozwój niewydolności tego ważnego narządu, jest niesamowicie istotna.

Przede wszystkim warto podkreślić, że za 70-90 proc. przypadków rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki odpowiada nadmiar alkoholu. Dlatego też kluczową zasadą diety trzustkowej jest całkowite wyeliminowanie z niej każdego rodzaju alkoholu. Co więcej, nie trzeba znacznie nadużywać alkoholu, by w konsekwencji zachorować na zapalenie trzustki – badania wykazują, że picie jednej porcji alkoholu dziennie (czyli na przykład kieliszka wina, kieliszka wódki czy puszki piwa) przez około 10 lat drastycznie zwiększa ryzyko zachorowania.

Dieta trzustkowa – produkty dozwolone i niezalecane

Wróćmy jednak do tego, co można jeść przy chorej trzustce, a co jeszcze należy ograniczyć w diecie, jaką jest dieta trzustkowa. Produkty dozwolone to przede wszystkim te lekkostrawne i delikatne dla układu pokarmowego. Poniżej przedstawiamy grupy produktów i składniki zalecane oraz niezalecane w przypadku pacjentów z zapaleniem trzustki:

Napoje

1. Zalecane: soki owoce, warzywne, kompoty, herbata z mlekiem, kawa zbożowa z mlekiem, jogurty pitne, woda mineralna, herbaty ziołowe i owocowe;
2. Niezalecane: alkohol, mocna kawa i herbata, czekolada, tłuste napoje mleczne;

Nabiał

1. Zalecane: mleko niskotłuszczowe, niskotłuszczowe fermentowane produkty mleczne, chudy biały ser;
2. Niezalecane: tłuste sery, serki, mleko tłuste;

Produkty zbożowe

1. Zalecane: chleb jasny, pszenny, kajzerki, biszkopty, sucharki, chrupkie pieczywo i chrupki kukurydziane, mąka pszenna oczyszczona, płatki kukurydziane, owsiane błyskawiczne, biały ryż, makaron pszenny;
2. Niezalecane: żytnie i razowe pieczywo, pełnoziarnisty makaron, ryż brązowy, ciasto francuskie, pieczywo cukiernicze, otręby, nasiona, pestki, orzechy;

Dodatki do pieczywa

1. Zalecane: chudy biały ser, chuda wędlina, gotowane mięso, marmolady, dżemy bez pestek, miód, małe ilości masła i margaryny;
2. Niezalecane: tłuste wędliny, sery, całe jajka, dżemy z pestkami, parówki, pasztety, kabanosy, konserwy;

Mięsa i ryby

1. Zalecane: kurczak, indyk, zając, królik, cielęcina, młoda wołowina, chude kawałki kaczki i dziczyzny, dorsz, pstrąg, szczupak, sandacz, morszczuk, lin;
2. Niezalecane: wieprzowina, baranina, mięsa panierowane, smażone, peklowane, węgorz, śledź, łosoś, tuńczyk/sardynki w oleju;

 Warzywa i owoce

1. Zalecane: przecierane, gotowane, podpiekane, soki warzywne, owocowe, kompoty, owoce dojrzałe i soczyste, bezpestkowe, warzywa młode, delikatne, gotowane;
2. Niezalecane: niedojrzałe, pestkowe, marynowane, konserwowane, warzywa kapustne, strączki;

Cukier, słodycze, desery

1. Zalecane: cukier, fruktoza, słodziki, miody, budyń, kisiel, bezy, suflety, przeciery, galaretki owocowe i mleczne;
2. Niezalecane: tłuste ciasta, wypieki, torty, ciasta i ciastka smażone na tłuszczu (np. pączki), ciasta z kremem, batony, chałwa, czekolada, lody;

Przyprawy

1. Zalecane: pietruszka, sok z cytryny, majeranek, koperek, cynamon, anyż, goździki, estragon, kminek, tymianek;
2. Niezalecane: czosnek, gorczyca, papryka, pieprz, ocet, curry, ziele angielskie, gałka muszkatołowa, liść laurowy, chili.

Dieta trzustkowa – przepisy do wykorzystania i pomysły na posiłki

Poniżej prezentujemy przykładowy jadłospis w diecie trzustkowej.

• Śniadanie: Suflet jajeczny z odrobiną cynamonu.
• Drugie śniadanie: Kanapki z pieczywa pszennego z wędliną drobiową, jogurt pitny naturalny.
• Obiad: Gotowane kawałki kurczaka w koperku z puree ziemniaczanym bez tłuszczu i kawałkami gotowanej marchewki.
• Podwieczorek: Budyń z dodatkiem marmolady i przecieru jabłkowego.
• Kolacja: Pszenne kanapki z białym serem chudym i natką pietruszki.

Bibliografia:

1. M. Włochal i wsp., Rola żywienia w leczeniu przewlekłego zapalenia trzustki, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 3/2013,  303–310.