Warzywa psiankowate – lista, właściwości zdrowotne, czy są bezpieczne

Warzywa psiankowate to grupa roślin z rodziny Solanaceae, do której należą tak popularne warzywa jak ziemniaki, pomidory, papryka czy bakłażan. Choć produkty te są bogatym źródłem składników odżywczych, zawierają też substancje niekorzystnie wpływające na zdrowie. Z czego wynika szkodliwość roślin psiankowatych i kto powinien z nich zrezygnować? Sprawdź, jaki wpływ na organizm mają warzywa psiankowate i w jakich chorobach należy się ich wystrzegać.

Czym są warzywa psiankowate? 

Warzywa psiankowate są roślinami z rzędu psiankowców – Solanaceae. Rodzina ta liczy około 2700 gatunków roślin. Lista warzyw psiankowatych obejmuje: ziemniaki (nie zalicza się tu słodkich ziemniaków – batatów), wszystkie odmiany papryki (w tym paprykę chili), pomidory (m.in. pomidora uprawnego i koktajlowego) i bakłażany. Ponadto do roślin psiankowatych należą owoce goji, pieprz cayenne, ziele angielskie, miechunka, tytoń, pokrzyk wilcza jagoda oraz wiele roślin ozdobnych. 

Warzywa psiankowate – właściwości prozdrowotne 

Choć warzywa psiankowate zyskały złą sławę za sprawą zawartych w nich alkaloidów, które mogą być szkodliwe dla niektórych osób, nie sposób nie wziąć pod uwagę zawartych w nich cennych składników odżywczych. Warzywa z rodziny Solanaceae są źródłem witamin: C, A, E, tiaminy, niacyny, pirydoksyny, folacyny, składników mineralnych i błonnika pokarmowego. Zachęcają do spożycia kolorami, konsystencją i smakiem. 

Ziemniaki są niskoenergetyczne (50–90 kcal/100 g), zawierają skrobię i białko o wysokiej wartości biologicznej, bogate w aminokwasy egzogenne. Występują w nich też witaminy: C, B1, B2, B6 i kwas nikotynowy. W bulwach ziemniaka są obecne polifenole, flawonoidy i karotenoidy o właściwościach antyutleniających. Cennymi minerałami pozyskiwanymi z ziemniaków są: potas niezbędny do prawidłowej pracy serca, wapń będący budulcem kości i zębów oraz magnez odpowiadający za właściwe funkcjonowanie układu nerwowego. 

W pomidorach i papryce znajduje się likopen – silny przeciwutleniacz, który chroni przed uszkodzeniami powodowanymi przez wolne rodniki. Działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i przeciwnowotworowo. Oprócz karotenoidów w pomidorach znajdują się też potas oraz małe, ale znaczące ilości luteiny i flawonoidów. Z kolei papryka zawiera kapsaicynę o właściwościach przeciwbólowych. Związek ten wykorzystywany jest w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów, zespołu pęcherza nadreaktywnego oraz dolegliwości pooperacyjnych, w tym nudności i wymiotów. 

Bakłażan wyróżnia się zawartością związków fenolowych oraz flawonoidów, które zwalczają niebezpieczne dla organizmu wolne rodniki i chronią przed starzeniem się organizmu. W bakłażanie znajdziemy też żelazo ważne w profilaktyce niedokrwistości oraz witaminę A, witaminy z grupy B, witaminę C i witaminę K. Warzywo zawiera minerały takie jak: wapń, magnez, fosfor, potas i cynk.

Czy warzywa psiankowate są niebezpieczne dla zdrowia? 

Dyskusja na temat szkodliwości roślin psiankowatych powstała z powodu występujących w nich substancji: glikoalkaloidów (solaniny, tomatyny), saponin i lektyn. 

Solanina 

Glikoalkaloidy to tzw. naturalne pestycydy, dzięki którym rośliny odstraszają zwierzęta i owady. Występują w ziemniakach, pomidorach i bakłażanie. Do glikoalkaloidów należy solanina znajdująca się w największych ilościach w kiełkujących ziemniakach i ich zielonych bulwach, a także w starych ziemniakach. Jest to związek rozpuszczalny w wodzie, dlatego podczas gotowania ziemniaki tracą część solaniny. Do redukcji zawartości solaniny dochodzi też podczas smażenia ziemniaków oraz podgrzewania ich w mikrofalówce. Pomimo wysokiej zawartości solaniny w ziemniakach, zatrucie tym związkiem odnotowywane jest sporadycznie.  

Spożycie zielonych części ziemniaków może prowadzić do podrażnienia błon śluzowych i wymiotów, biegunki, bólu brzucha oraz objawów ze strony układu nerwowego: senności, osłabienia, ślinotoku. W skrajnych przypadkach solanina może powodować drgawki, śpiączkę czy niewydolność krążenia. Śmiertelne skutki zatrucia solaniną to niezwykle rzadkie przypadki, dotyczące przede wszystkim osób niedożywionych.

Tomatyna 

Alfa-tomatyna i dehydrotomatyna to związki występujące głównie w pomidorach, szczególnie w tych niedojrzałych. Już w niewielkich ilościach są dla ludzi toksyczne i prowadzą do zaburzeń pracy układu pokarmowego. Spożycie niedojrzałych pomidorów powoduje podobne symptomy jak zjedzenie zielonych ziemniaków: nudności i wymioty, biegunkę, zaburzenia neurologiczne. Zielone pomidory poddane obróbce termicznej bądź marynowaniu przestają być niebezpieczne dla zdrowia, gdyż tracą wtedy toksyczne związki.  

Lektyny 

Lektyny to kolejna grupa niekorzystnie działających związków obecna w ziemniakach. Mogą wywołać odpowiedź ze strony układu immunologicznego, który zaczyna atakować własne komórki. Ponadto wywołują one dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, zaburzają mikroflorę jelitową, powodują nieprawidłowe wydzielanie insuliny.

Warzywa psiankowate – kto powinien ich unikać? 

Warzywa psiankowate są bezpieczne dla większości zdrowych osób. Mogą natomiast szkodzić chorym z niektórymi schorzeniami. 

Warzywa psiankowate a choroby autoimmunologiczne 

Główną grupą osób, które powinny uważać na warzywa psiankowate, są chorzy ze schorzeniami układu pokarmowego, m.in. zespołem jelita drażliwego i chorobą Leśniowskiego-Crohna. Występujące w tych chorobach zaburzenia pracy przewodu pokarmowego będą nasilać się, gdyż alkaloidy działają na jelita drażniąco i zwiększają stan zapalny organizmu. Drugą grupą chorób autoimmunologicznych, w których zalecane jest ograniczenie warzyw psiankowatych, są: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) oraz łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS).

Warzywa psiankowate a Hashimoto 

Wbrew niektórym opiniom u osób z chorobą Hashimoto nie ma podstaw do wykluczenia z diety warzyw psiankowatych. Spożycie w umiarkowanych ilościach ziemniaków, papryki, pomidorów czy bakłażana nie jest niebezpiecznie, a wręcz przeciwnie – dostarcza organizmowi ważnych składników odżywczych. W przypadku Hashimoto często pojawia się pytanie, czego nie jeść. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na warzywa wolotwórcze: kapustę, brokuły, kalafior, brukselkę, szpinak, soję. Zawierają one goitrogeny, które zaburzają pracę hormonów tarczycy. Produktów tych nie trzeba całkowicie wykluczać z diety, a jedynie ograniczyć spożycie. 

Źródła: 

1. Pomilio B. P., Falzoni E. M., Vitale A. A. Toxic chemical compounds of Solanaceae, NPC 3(4), 593–628, 2008. 
2. Agnieszka Synowiec-Wojtarowicz, Katarzyna Pawłowska-Góral, Prozdrowotne właściwości papryki (Capsicum annuum l.) i jej wykorzystanie w lecznictwie, Farmakoterapia, vol. 23, nr 10’13 (270), 2013. 
3. Mensinga T. i wsp., Potato glycoalkaloids and adverse effects in humans: an ascending dose study, Regul Toxicol Pharmacol, 41, s. 66–72, 2013. 
4. Krystyna Zarzecka, Marek Gugała, Magdalena Zarzecka, Ziemniak jako dobre źródło składników odżywczych, Postępy Fitoterapii, nr 3, s. 192–294, 2013.