Nagietek lekarski – właściwości i zastosowanie w medycynie

Nagietek lekarski należy do jednych z najstarszych roślin leczniczych.  Popularna maść nagietkowa przydaje się w skaleczeniach skóry, a napar w niestrawności. Nagietek jest surowcem wszechstronnym, dzięki licznym właściwościom, w tym przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym i przeciwnowotworowym.

Nagietek lekarski – charakterystyka 

Nagietek lekarski jest powszechnie cenionym ziołem i rośliną ozdobną znaną na całym świecie ze swoich właściwości leczniczych. Pierwotnie pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego, gdzie można go spotkać w stanie dzikim.  Jako surowiec leczniczy uprawiany jest na plantacjach, choć często porasta też łąki, sady i ogrody. 

Łacińska nazwa nagietka ( Calendula officinalis L.)  pochodzi od słowa “kalendae” oznaczającego pierwszy dzień miesiąca i nawiązuje do długiego okresu kwitnienia rośliny. Kwiatostany nagietka można podziwiać od czerwca aż do późnej jesieni. 

Nagietek należy do rodziny astrowatych, podobnie jak mniszek lekarski, arnika, krokosz barwierski czy rumianek. Ma lekko owłosione i kruche łodygi, dzięki czemu łatwo daje się zrywać. Jego płatki kwiatowe określane jako rurkowate i języczkowate przybierają barwę żółtą, pomarańczową lub żółtopomarańczową. Swój kolor zawdzięczają karotenoidom. 

Nagietek lekarski – właściwości lecznicze 

W nagietku lekarskim znajdują się węglowodany (m.in. glukoza, arabinoza, ramnoza i galaktoza), aminokwasy, lipidy, kwasy tłuszczowe, mikro- i makroelementy ze znaczną ilością magnezu i manganu, witaminy A i C oraz olejki eteryczne. 

Właściwości lecznicze roślina zawdzięcza substancjom biologicznie czynnym, do których należą: 

• Polifenole, w tym flawonoidy, kwercetyna, izoflawony, antocyjany i katechiny. Działają diuretycznie, żółciopędnie i hepatoprotekcyjnie.  Wraz z karotenoidami (likopenem i ksantofilem) i terpenami wykazują silne działanie antyoksydacyjne. Karotenoidy jako pochodne witaminy A wpływają pozytywnie na wzrok i skórę. Zapobiegają nadmiernemu łuszczeniu się naskórka, działają na niego regenerująco, przyspieszają gojenie się ran.

• Glikozydy fenolowe o działaniu przeciwnowotworowym.  Dzięki właściwościom przeciwzapalnym i cytotoksycznym hamują rozwój komórek nowotworowych m.in. czerniaka, białaczki i okrężnicy.

• Fitosterole, w tym saponiny wpływają korzystnie na profil lipidowy. Wiążąc cholesterol, zmniejszają ryzyko miażdżycy. Ponadto saponiny z kwiatów nagietka wykazują działanie obniżające poziom glukozy we krwi.

• Alkohole triterpenowe – mają właściwości przeciwzapalne, bakteriobójcze i grzybobójcze. Ekstrakt z kwiatów nagietka hamuje wzrost m.in. bakterii Staphylococcus aureus (gronkowca złocistego), Listeria monocytogenes i Escherichia coli oraz grzybów z rodzaju Candida. Zaobserwowano też korzystny wpływ ekstraktu z nagietka na hamowanie replikacji wirusa HIV.

• Polisacharydy, które wykazują działanie immunostymulujące oraz przeciwnowotworowe.

• Gorycze – pobudzają apetyt i ułatwiają trawienie.

Nagietek lekarski – zastosowanie 

Nagietek lekarski jest szeroko wykorzystywany przez przemysł farmaceutyczny, kosmetyczny i spożywczy. Dostępny jest w dobrych sklepach zielarskich i aptekach.

Maść z nagietka stosuje się zewnętrznie w leczeniu łagodnych stanów zapalnych i uszkodzeń skóry: zadrapań, otarć, stłuczeń, sińców, pękających naczynek, jak również w odmrożeniach i po oparzeniach, owrzodzeniach podudzi, żylakach nóg. 

Wyciągi z nagietka są stosowane jako środki antyseptyczne, pobudzające, napotne, przeciwskurczowe, przeciwgorączkowe, przeciwwrzodowe. Badania sugerują, iż wyciąg z nagietka może znaleźć zastosowanie jako składnik leków uspokajających, przeciwnadciśnieniowych, hipoglikemicznych, obniżających poziom cholesterolu, lipidów i trójglicerydów. Nagietek znalazł również zastosowanie w ginekologii. 

Napar i nalewka z nagietka są pomocne w przypadku bolesnych miesiączek. Używa się ich jako płukanki w zapaleniach błon śluzowych jamy ustnej i gardła, zarażeniu opryszczką. 

Herbata z nagietka stosowana jest w niestrawności, łagodzi dolegliwości żołądka i jelit. 

W przemyśle kosmetycznym wyciąg z nagietka używa się w produkcji szamponów, kremów i preparatów dla cery suchej i wrażliwej. W przemyśle spożywczym nagietek wykorzystywany jest jako jadalny barwnik i przyprawa. 

Bibliografia:

[1] Dzida Katarzyna, Skubij Natalia, Tymoszuk Karolina, Staszczak Agnieszka, and Poleszak Paula, “Właściwości lecznicze i walory dekoracyjne nagietka lekarskiego (Calendula officinalis L.),” Ann. UMCS. Sect. EEE Hortic.  , vol. XXVI, no. 3, 2016. 

[2] Nelofer Jan i wsp., “Calendula Officinalis-An Important Medicinal Plant with Potential Biological Properties,” Proc Indian Natn Sci Acad , vol. 83, no. 4, pp. 769–787, 2017. 

 [3]   A. Telesiński, A. Wieteska, M. Onyszko, M. Okińska, and E. Niedźwiecki, “Analiza fitochemiczna i właściowści przeciwutleniające soku z nagietka lekarskiego (Calendula Officinalis L.),” Bromat. Chem. Toksykol., vol. XLVI, no. 4, pp. 428–433, 2013. 

[4] V. Dhwaj Ashwlayan, A. Kumar, M. Verma, V. Kumar Garg, and S. Gupta, “Therapeutic Potential of Calendula officinalis,” Pharm. Pharmacol. Int. J., vol. 6, no. 2, 2018, doi: 10.15406/ppij.2018.06.00171.