Krowiak podwinięty (olszówka) – grzyb jadalny czy trujący?

Krowiak podwinięty to grzyb, którego często można spotkać na obszarach całej półkuli północnej, w klimacie umiarkowanym. Mimo że jeszcze kilka dekad temu był on często zbierany i wykorzystywany do różnych potraw, dziś już wiadomo, jak wielkie zagrożenie dla organizmu jest w stanie wywoływać. Czy jest on zatem jadalny? A jeśli nie, to dlaczego? Odpowiedź znajdziesz w tym artykule.

Co to jest krowiak podwinięty?

Grzyb krowiak, znany również jako „olszówka”, to jeden z tych grzybów, którego do dziś można spotkać w polskich lasach – zarówno liściastych, jak i iglastych. Co więcej, występuje on również na torfowiskach, w zaroślach, a czasem również i w starych parkach. Najłatwiej go znaleźć na terenach, na których rosną olchy (stąd jego nazwa), dęby, świerki, sosny i brzozy. Rośnie od lipca do listopada. Z jego zbieraniem wiąże się jednak wiele kontrowersji.

Jak wygląda grzyb olszówka?

Zastanawiasz się, jak wygląda grzyb olszówka? Zacznijmy od tego, że jest on dość charakterystyczny. Przede wszystkim ma on lekko łukowaty, często wklęsły kapelusz o średnicy od 5 do 15 cm. U młodego krowiaka ów kapelusz ma również silnie podwinięty brzeg, z kolei u starszego staje się on bardziej płaski, ma też niewielkie wgłębienie w środku. U starszych grzybów również występuje podwinięty brzeg, tyle że nie aż tak bardzo. Kiedy jest wilgotno, kapelusz grzyba jest śliski, natomiast kiedy jest sucho – kapelusz również jest suchy, a do tego błyszczący. Jego barwa jest zwykle ochrowobrązowa, czasem jednak oliwkowobrązowa, żółtoczerwona lub czerwonobrązowa. Kapelusz mogą pokrywać również niewielkie włoski. 

Blaszki grzyba są jasne, lekko żółtawe, cienkie i gęsto ułożone. Trzon jest natomiast zwykle jaśniejszy od kapelusza lub przybiera ten sam kolor. Ma także walcowaty kształt, czasem zwęża się ku dołowi. Jego wysokość wynosi od 3 do 6 cm, a więc jest stosunkowo niski. Po uszkodzeniu ciemnieje, a jego barwa staje się czerwonobrązowa. Na początku jest twardy, później staje się miękki. 

Warto zaznaczyć, że grzyb krowiak bywa mylony z rydzem jadalnym. Przedstawiciele obu gatunków mają podobne kolory i wklęsłe kapelusze z podwiniętymi brzegami, osadzone są również na niskich trzonach. Po czym można zatem je rozpoznać? Głównie po tym, że olszówka nie wytwarza rdzawego mleczka, które w dodatku zielenieje – są to cechy charakterystyczne wyłącznie dla rydza. Jeśli jednak będziesz mieć jakiekolwiek wątpliwości odnośnie gatunków, powinieneś udać się do najbliższego sanepidu. Tam grzyboznawcy powinni Ci pomóc. 

Grzyb olszówka – jadalny czy trujący?

Czy olszówki są trujące? Dziś uznaje się, że tak, choć jeszcze w latach 80. można było je swobodnie spożywać. Okazuje się bowiem, że krowiak podwinięty jest szkodliwy, ale tylko dla niektórych. Zdarza się, że wywołuje on u pewnej grupy osób zatrucia – jest to efekt substancji chemicznych zawartych w grzybie. Można powiedzieć, że do sytuacji tego typu dochodzi w wyniku silnej reakcji alergicznej. Związkiem, który uznaje się tu za najniebezpieczniejszy, jest inwolutyna. 

Inną, toksyczną substancją, jest muskaryna, która w negatywny sposób oddziałuje na pracę układu nerwowego. Warto dodać, że olszówka wywołuje najsilniejsze zatrucia, kiedy jest spożywana w stanie surowym. Czasem może jednak powodować poważne problemy nawet po ugotowaniu oraz kilkukrotnym odlewaniu wywaru. 

Krowiak podwinięty – objawy zatrucia

Pierwsze objawy zatrucia krowiakiem podwiniętym, jakie mogą się pojawić, to: 

• łzawienie, 
• problemy z oddychaniem, 
• nadmierna potliwość, 
• ślinotok, 
• zwężenie źrenic, 
• spowolnienie akcji serca. 

Symptomy te mogą pojawić się 2 lub 3 godziny od spożycia olszówki. Związane są one z działaniem muskaryny. Należy jednak zaznaczyć, że występują on bardzo rzadko, znacznie częściej występują takie objawy, jak: 

• nudności, 
• wymioty, 
• biegunka, 
• bóle brzucha, 

Zdarza się również, że dochodzi w takiej sytuacji do zespołu hemolitycznego, a więc rozpadu czerwonych krwinek, przypominającego symptomy anemii. Ma to związek z działaniem inwolutyny. Niekiedy zatrucie tym związkiem prowadzi nawet do śmierci, tym bardziej, że toksyny atakują także wątrobę. 

Źródła: 

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24433674/ (dostęp: 27.10.22) 
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33949256/ (dostęp: 27.10.22)