Kopytnik pospolity – właściwości, wskazania, zastosowanie, przepis na dania z górskim pieprzem

Kopytnik pospolity (łac. Asarum eurapaeum) to roślina lecznicza i dekoracyjna. Od dawna przypisywano jej właściwości wykrztuśne, diuretyczne i przeciwzapalne. Niegdyś była również traktowana jako środek odwykowy w leczeniu alkoholizmu. Obecnie w sprzedaży dostępne jest suszone ziele kopytnika, z którego można robić herbaty, napary i nalewki. Ze względu na silne działanie, należy zachować ostrożność przy stosowaniu tej rośliny leczniczej. 

Jak wygląda kopytnik pospolity?

Kopytnik pospolity, nazywany też nardą leśną, kleśnicą, pieprzem górskim, europejskim dzikim imbirem czy przykopytnikiem, to wiecznie zielona roślina z rodziny kokornakowatych. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju kopytnik (Asarum L.) występującym w Europie. Kopytnik porasta wilgotne, żyzne i zacienione gleby lasów mieszanych, parków i zarośli. W Polsce A. europaeum rośnie dziko i jest spotykany na obszarze całego kraju. Przede wszystkim można zaobserwować go w lasach bukowych, natomiast w górach kopytnik występuje aż do regla górnego. 

Swą nazwę roślina zawdzięcza charakterystycznemu kształtowi liści przypominającemu kopyta końskie. Kopytnik pospolity jest rośliną niewielką, dorastającą do 10-15 cm i płożącą się po ziemi rozgałęzionymi kłączami. Rośnie w skupiskach i tworzy „dywanowe” kępy. Jego liście są skórzaste, ciemnozielone od strony górnej i jaśniejsze od strony dolnej. Można je poznać po nerkowatym kształcie, połysku i owłosionych ogonkach. Identyfikację kopytnika pospolitego ułatwia powąchanie rozdartego liścia, który wydziela zapach kamfory/pieprzu. 

Kwitnienie kopytnika przypada na marzec, kwiecień i maj. Kwiaty nie wyglądają zbyt dekoracyjnie – mają dzwonkowaty kształt oraz brązowo-purpurowy kolor. Na pierwszy rzut oka trudno je dostrzec, gdyż zwykle ukryte są pod liśćmi. Kopytnik pospolity objęty jest częściową ochroną. Do celów ozdobnych można kupić go w wielu szkółkach i centrach ogrodniczych sprzedających byliny. Roślina najbardziej lubi podłoża wapienne z dodatkiem kompostu. Najlepiej rośnie w półcieniu i cieniu. W czasie suszy wymaga podlewania.

Kopytnik pospolity – właściwości

Surowcem leczniczym pozyskiwanym z kopytnika pospolitego jest ziele wraz z korzeniem. Znajdują się w nim: 

• olejki eteryczne: eugenol, azaron, l-pinen, aldehyd azarylowy, metyloeugenol; 
• pochodne kwasu kawowego; 
• flawonoidy; 
• garbniki; 
• śluzy; 
• żywice; 
• sole mineralne. 

Substancje zawarte w kopytniku działają przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo i przeciwzapalnie. Ponadto wykazują właściwości żółciopędne, diuretyczne i rozkurczowe. Wyciągi z kopytnika powodują rozkurczanie oskrzeli i oskrzelików.

Kopytnik pospolity – zastosowanie

Kopytnik pospolity to roślina znana medycynie ludowej. Kłącza często wykorzystywane były w mieszankach ziołowych poprawiających pamięć. Ponadto A. europaeum był używany do leczenia padaczki, drętwienia kończyn, zapalenia wątroby, kamicy nerkowej, rwy kulszowej, dny moczanowej i bólów stawów. Wykorzystywano go także w walce z alkoholizmem. Ziele dodawano do wysokoprocentowych trunków, co po spożyciu napoju powodowało wymioty i niechęć do spożywania alkoholu. 

Obecnie kopytnik pospolity jest mało popularnym surowcem farmaceutycznym. Ograniczone zastosowanie ziela wynika z jego toksyczności. Stosowany w niewielkiej dawce kopytnik pospolity wykazuje działanie wykrztuśne i moczopędne. W homeopatii stosuje się go w preparatach przeciwkaszlowych. Nalewce z kopytnika przypisuje się właściwości przeciwbólowe. 

Przy stosowaniu ziela należy wykazywać się dużą ostrożnością. W zbyt dużej dawce kopytnik może powodować silne wymioty i biegunki, złe samopoczucie, podrażnienie przewodu pokarmowego. Z tego względu dawkowanie powinno być ustalone z lekarzem, samodzielna kuracja może bowiem przynieść więcej szkód niż korzyści. Co ważne, kopytnik pospolity przeciwwskazany jest w ciąży i podczas karmienia piersią. Zioło zaliczane jest do środek poronny. Przeciwwskazaniem do spożywania preparatów z kopytnika jest również astma oskrzelowa.

Nalewka z kopytnika pospolitego – przepis

Ziele kopytnika można kupić w niektórych sklepach zielarskich. 50 gram suszu kosztuje jedynie kilka złotych. Można z niego zrobić herbatę, napar czy nalewkę. Warto jednak wiedzieć, że wykonane z kopytnika napary mają goryczkowy smak i intensywny zapach. 

Jak przygotować nalewkę z kopytnika pospolitego? Potrzebne będzie 100 gram ziela kopytnika i 500 ml 70% wódki ze spirytusu. Susz zalewamy alkoholem i odstawiamy naczynie na ok. 2 tygodnie, nie zapominając o częstym wstrząsaniu. Po tym czasie nalewkę należy odcedzić i przelać do butelki. Nalewkę można stosować na nieżyt górnych dróg oddechowych. 

Źródła:

1. Kopyt’ko YF, Shchurevich NN, Sokol’skaya TA, Markaryan AA, Dargaeva TD. Uses, chemical composition, and standardization of plant raw material and medicinal substances from plants of the genus Asarum L. Pharm Chem J. 2013; 47(3): 157-168. 
3. Strzelecka H., Kowalski J., Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, PWN, 2000, s. 247.