Karagen – kontrowersyjny emulgator, składnik leków i żywności

Karagen to dość częsty składnik kosmetyków i produktów spożywczych. Ma działanie przede wszystkim stabilizujące, które pozwala zachować właściwą teksturę produktu. Substancja budzi jednak wiele kontrowersji ze względu na potencjalny niekorzystny wpływ na kondycję jelit. Czy karagen jest zatem bezpieczny? Jakie konsekwencje może wywołać nadmierne jego spożycie?

Co to jest karagen? 

Karagen, nazywany też mchem irlandzkim, to liniowy polimer (czyli substancja zbudowana z powtarzalnych merów), a dokładniej rzecz ujmując – polisacharyd, zwany też wielocukrem. Karagen zbudowany jest z cukrów prostych połączonych wiązaniami glikozydowymi. Pozbawiony jest zapachu i smaku. Spożyty – nie ulega wchłanianiu w jelicie cienkim. Dzięki swoim właściwościom żelującym wykorzystywany może być jako wegańska wersja żelatyny i alternatywa dla agaru. To ciekawe, że właśnie znikoma dostępność tej drugiej substancji w czasach II wojny światowej uruchomiła masową produkcję karagenu. 

Karagen jest substancją spożywczą naturalnego pochodzenia. Dodawany jest do produktów spożywczych i wówczas na etykiecie opakowania znajdziesz go pod nazwą E407. Substancja ta pozwala zagęścić konsystencję i nadać jej oczekiwaną teksturę. Łatwy sposób pozyskiwania karagenu (wystarczy zagotować algi w wodzie), niskie koszty tego procesu oraz naturalne pochodzenie substancji sprawiają, że jest ona chętnie wykorzystywana w przemyśle. I to nie tylko spożywczym! Karagen znajdziesz też w kosmetykach, preparatach farmakologicznych i medycznych. 

Gdzie występuje karagen? 

Początkowo karagen pozyskiwano z czerwonych alg morskich (łac. Chndrus crispus), które spotkać można u wybrzeży Irlandii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, a także Półwyspu Iberyjskiego i Wielkiej Brytanii. 

Innymi wartościowymi źródłami karagenu są też odmiany alg z rodzin: 

• Solieraceae, 
• Rhabdoniaceae, 
• Hypneaceae, 
• Phyllophoracae, 
• Gigartinaceae, 
• Furcellariaceae, 
• Rhodophylliacae. 

Spotkać je można nie tylko na obszarach występowania alg Chndrus crispus, ale też na wybrzeżu wschodniej Afryki, Filipin, Japonii, Indonezji oraz Chile. 

Jakie jest zastosowanie karagenu? 

Karagen znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle. Po tę naturalną substancję sięgają producenci leków, kosmetyków oraz produktów spożywczych. Wszystko to jest zasługą jego właściwości: 

• żelujących, 
• zagęszczających, 
• stabilizujących, 
• przeciwbakteryjnych, 
• przeciwwirusowych. 

Karagen w medycynie i farmacji 

Karagen jest częstym dodatkiem do żelowych otoczek kapsułek stosowanych doustnie. Jako dodatek do tabletek wydłuża także ich trwałość. Ponadto wykorzystywany jest do produkcji antybiotyków takich jak tetracykliny i chlorotetracykliny.  

Karagen w kosmetologii 

Karagen jest wykorzystywany w produkcji kosmetyków do stabilizowania ich konsystencji, ale też jako składnik przeciwdziałający utlenianiu i wiążący wodę. Dodatek tej substancji sprawia, że preparat jest bardziej lepki, a przez to wygodniejszy w użytkowaniu. Ponadto karagen ma właściwości nawilżające, odżywiające, zmiękczające i ujędrniające. Stosowanie kosmetyków, z nim w składzie może więc poprawić kondycję Twojej skóry. 

Jeśli przyjrzysz się składowi posiadanych kosmetyków, zauważysz, że karagen jest częstym dodatkiem do: 

• odżywek i szamponów do włosów, 
• past do zębów, 
• żeli i płynów do kąpieli,  
• kremów i maseczek do twarzy, 
• balsamów do ciała. 

Karagen w produktach spożywczych 

Karagen uznawany jest za bezpieczny dodatek do żywności. Food and Drug Administration (FDA), czyli Agencja Żywności i Leków zezwala na włączanie tej substancji do składu produktów spożywczych. Podobnie European Food Safety Authority (EFSA), czyli Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności ocenia karagen jako bezpieczny składnik produktów spożywczych. 

Karagen pozwala ustabilizować strukturę m.in. serów topionych, dżemów, śmietan i jogurtów czy produktów z galaretką. Dzięki temu mają oczekiwaną strukturę i wygodnie się je nakłada. Ponadto karagen dodawany jest do wyrobów wędliniarskich, a nawet napojów roślinnych czy lodów. Często stanowi zamiennik dla tłuszczu lub skrobi, dlatego możesz go spotkać w produktach dietetycznych. Natomiast po dodaniu go do pieczywa i wyrobów cukierniczych zapobiega szybkiemu ich czerstwieniu. 

Jakie jest działanie karagenu? 

Choć karagen uznawany jest za bezpieczny i dopuszczony do stosowania w produkcji kosmetyków i leków oraz produktów spożywczych, to jednak jego spożywanie wciąż budzi kontrowersje. Często powielanym mitem na temat karagenu jest to, że jest on rakotwórczy. Jednak kancerogennego działania tej substancji nie stwierdziły żadne dotychczas przeprowadzone badania. Takie działanie wykazuje wyłącznie zdegradowany karagen (poligeenan o mniejszej masie cząsteczkowej), który nie jest dopuszczony do stosowania w przemyśle. 

Aktualnie wedle zaleceń EFSA dobowe spożycie karagenu nie powinno przekraczać 75 mg/kg masy ciała. Długotrwałe i zwiększone jego spożycie może bowiem wywołać lub nasilić stany zapalne jelit, a także doprowadzić do uszkodzeń jego nabłonka. Ponadto substancja może niekiedy wywołać reakcję alergiczną.  

Bibliografia: 

1. Adamczak L., Słowiński M., Ruciński M., Wpływ dodatku κ karagenu, izolatu białka sojowego i błonnika pszennego na jakość technologiczną niskotłuszczowych kiełbas drobno rozdrobnionych, Technologia Alimentaria 2003, nr 2(2), s. 85–93. 
2. Gustaw W., Mleko S., Właściwości funkcjonalne i zastosowanie karagenów w mleczarstwie, Żywność. Technologia. Jakość 1998, nr 1 (14), s. 71–80. 
3. Żbikowska A., Kupiec M., Onacik-Gür S., Wpływ karagenu na teksturę i stabilność oleożeli hydroksypropylometylocelulozowych, Acta Agrophisica 2017, nr 24(3), s. 553–561. 
4. Godlewska K., Michalak I., Chojnacka K., Glony na zdrowie, Wiadomości chemiczne 2014, nr 68, s. 834–852. 
5. Re‐evaluation of carrageenan (E 407) and processed Eucheuma seaweed (E 407a) as food additives | EFSA (europa.eu), [dostęp: 7.06.2023 r.].