Dieta cukrzycowa – najważniejsze zasady układania jadłospisu

Dieta cukrzycowa to bardzo szerokie pojęcie, które obejmuje wspomaganie leczenia cukrzycy przy pomocy żywienia. Jednak cukrzyca to nie jest choroba jednorodna. Według Światowej Organizacji Zdrowia wyróżnia się 4 typu cukrzycy: cukrzycę typu 1, cukrzycę typu 2, cukrzycę o innej etiologii, cukrzycę ciążową. Każda z tych chorób wymaga innego podejścia dietetycznego. Poznaj najważniejsze informacje o diecie cukrzycowej.

Dlaczego warto stosować dietę cukrzycową?

Cukrzyca, bez względu na jej rodzaj, jest chorobą metaboliczną, a to oznacza, że jej oddziaływanie na organizm nie ogranicza się tylko do problemów z nieprawidłowym stężeniem cukru (glukozy) we krwi. Stan zaburzonej gospodarki węglowodanowej może doprowadzić do:

• zwiększonego stężenia cholesterolu i trójglicerydów we krwi,
• nadciśnienia tętniczego,
• zwiększonego ryzyka udaru mózgu i miażdżycy naczyń krwionośnych,
• niewydolności nerek,
• uszkodzenia wzroku,
• dysfunkcji nerwów.

Głównym celem stosowania diety cukrzycowej jest zatem ograniczenie ryzyka związanego ze wszystkimi powikłaniami cukrzycy. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne wskazuje, że najważniejszymi zadaniami diety cukrzycowej są utrzymanie:

• prawidłowego (bliskiego normy) stężenia glukozy we krwi,
• optymalnego ciśnienia krwi,
• masy ciała w zakresie prawidłowego BMI (18,5-24,9),
• prawidłowego stężenia cholesterolu i trójglicerydów we krwi.

Zasady diety cukrzycowej

Dieta cukrzycowa obok farmakoterapii to główny sposób leczenia cukrzycy. Bardzo ważnym elementem diety cukrzycowej jest edukacja chorego i ustalenie indywidualnych zaleceń żywieniowych. Mogą one znacząco różnić się w zależności od rodzaju cukrzycy i stanu wyrównania choroby. Szczególnie w cukrzycy typu 1 leczonej insuliną skład i czas spożywania posiłków są bardzo istotne i muszą być dopasowane do trybu życia chorego oraz przyjmowanych leków. Nieprawidłowo skomponowana dieta może sprzyjać niebezpiecznym dla życia stanom hipoglikemii (niedocukrzenie) i hiperglikemii (zbyt wysokie stężenie cukru).

Jednak podstawą diety cukrzycowej są zasady racjonalnego żywienia przedstawione w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej opracowanej przez polski Instytut Żywności i Żywienia. Szczególnie zwraca się uwagę na:

• regularność spożywania posiłków,
• kontrolę ilości spożywanych węglowodanów w poszczególnych posiłkach,
• jak największe ograniczenie cukrów prostych.

W planowaniu diety cukrzycowej często korzysta się z wymienników węglowodanowych, a także z indeksu oraz ładunku glikemicznego. Dwa ostatnie współczynniki obrazują jak szybko po spożyciu danego produktu podnosi się stężenie cukru we krwi. Obecnie coraz częściej podkreśla się, że znacznie praktyczniejszy dla osób chorujących na cukrzycę jest ładunek glikemiczny, który uwzględnia zwyczajowo zjadaną ilość pokarmu. W diecie cukrzycowej używa się przede wszystkim produktów o niskim i średnim ładunku glikemicznym.

Wymienniki węglowodanowe ułatwiają planowanie jadłospisu. Jeden wymiennik węglowodanowy to taka ilość produktu, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych. Dzięki zastosowaniu tej miary znacznie łatwiej jest kontrolować skład całodziennej diety. Warto skorzystać także z aplikacji na komórki dedykowanych osobom z cukrzycą, które pozwalają w prosty sposób notować posiłki, wyniki pomiarów glikemii (stężenia cukru we krwi) i przyjmowanie leki.

Jadłospis diety cukrzycowej, czyli co wolno a co nie?

Pracuję w zawodzie dietetyka już kilkanaście lat i uważam, że publikowanie przykładowych jadłospisów diety cukrzycowej jest nieodpowiedzialne. Wiem z doświadczenia, że jadłospisy indywidualne dla chorych z cukrzycą znacząco się różnią. Wzorzec z internetu może wyrządzić więcej szkody niż pożytku.

Wszystkie osoby chorujące na cukrzycę zachęcam do konsultacji z dietetykiem. Teraz jest to możliwe nie tylko prywatnie. W ramach Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej Instytutu Żywności i Żywienia można umówić się z dietetykiem na darmową konsultację online. Zamiast korzystać z niesprawdzonego jadłospisu, lepiej dopasuj go do swoich potrzeb.

Czym się kierować komponując jadłospis w cukrzycy?

Najważniejsze zalecenia diety cukrzycowej ubrałam dla ciebie w 14 prostych zasad. Od ich wprowadzenia możesz rozpocząć zmianę nawyków żywieniowych w cukrzycy.

1. Dobierz odpowiednią kaloryczność diety do swoich potrzeb. Jeśli masz nadwagę lub otyłość porozmawiaj ze swoim dietetykiem o sposobach na unormowanie wagi.
2. Jedz regularnie w odstępach 3-4 godzinnych.
3. Zadbaj o to, by warzywa stanowiły połowę objętościową każdego posiłku.
4. Minimum 2 razy w tygodniu jedz tłuste ryby morskie.
5. Nie zapominaj o pestkach i orzechach, które są źródłem zdrowych tłuszczów.
6. Węglowodany o niskim ładunku glikemicznym powinny pokrywać 40-50% wartości energetycznej diety cukrzycowej.
7. Postaw na produkty zbożowe z pełnoziarnistej mąki, brązowy ryż, grube kasze. Wyeliminuj białą mąkę i białe pieczywo.
8. Cukry proste ogranicz do minimum. Dokładnie czytaj składy produktów, bo cukier „ukrywa” się w wielu różnych produktach.
9. Jeśli masz ochotę na smak słodki wybierz polecane przez twojego dietetyka słodziki (np. erytrytol, stewia).
10. Każdy posiłek główny uzupełniaj źródłem białka – np., chudym mięsem, rybami, owocami morza, chudym serem, nasionami roślin strączkowych, tofu czy jajkami.
11. Unikaj tłustych mięs i tłustych produktów mlecznych.
12. Ogranicz stosowanie soli, która może przyczyniać się do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Zastąp ją świeżymi, wyrazistymi w smaku ziołami.
13. Wyeliminuj alkohol z diety, którego spożycie może skutkować stanami hipoglikemicznymi (niedocukrzenie).
14. Razem ze swoim dietetykiem zaplanuj odpowiednią suplementację.

Pamiętaj, że przebieg cukrzycy w znacznej mierze zależy od twojego sposobu żywienia. Z tego powodu nigdy nie stosuj diet cud, detoksów czy innych „magicznych” rozwiązań. Są one szczególnie niebezpieczne dla cukrzyków, bo prowadzą do dużych wahań stężenia cukru we krwi.

Bibliografia:

• WHO – World Health Organization, Global raport on diabetes, 2016
• Dariusz Włodarek, Dominika Głąbska, Ewa Lange, Lucyna Kozłowska „Dietoterapia”, Wydawnictwo PZWL