Dieta bezglutenowa – dla kogo jest wskazana i co jeść?
Dieta bezglutenowa to dieta eliminacyjna polegająca na wykluczeniu z niej produktów zawierających gluten. Białko to znajduje się w zbożach: pszenicy, życie czy jęczmieniu. Jest nim też zanieczyszczony owies. Produkty bezglutenowe muszą spożywać m.in. osoby z celiakią. Sprawdź, co jeść na diecie bezglutenowej.
Czym jest dieta bezglutenowa?
Dieta bezglutenowa to sposób żywienia, którego celem jest eliminacja glutenu z codziennego jadłospisu. Gluten jest mieszaniną białek roślinnych występujących w ziarnach zbóż: pszenicy (gliadyna i glutenina), życie (sekalina) i jęczmieniu (hordeina). Owies zaliczany jest do zbóż bezglutenowych. Jednak zwykły, niecertyfikowany owies najczęściej jest silnie zanieczyszczony glutenem (ma to miejsce na etapie uprawy, transportu bądź jego przetwarzania).
Oprócz konieczności wyeliminowania produktów zawierających gluten, w diecie bezglutenowej nie wprowadza się żadnych innych restrykcji żywieniowych. Wyjątkiem są osoby, u których doszło do znacznego uszkodzenia kosmków jelitowych – struktur, na których wytwarzany jest enzym laktaza odpowiedzialny za trawienie laktozy. U tych chorych czasowo wprowadza się dietę bezlaktozową. Można z niej zrezygnować w momencie, gdy dojdzie do regeneracji kosmków, co następuje w czasie od kilku tygodni do nawet kilku lat od zastosowania diety bezglutenowej.
Jadłospis osób będących na diecie bezglutenowej powinien spełniać zasady zdrowego żywienia i być odpowiednio zbilansowany, aby móc dostarczyć organizmowi wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, w tym witamin i minerałów. Dieta bezglutenowa to podstawa w leczeniu celiakii czy alergii na gluten i powinna być stosowana przez całe życie.
Dla kogo jest wskazana dieta bezglutenowa?
Wskazaniem medycznym do stosowania diety bezglutenowej jest nietolerancja glutenu występująca w takich chorobach jak: celiakia, alergia na gluten i nieceliakalna nadwrażliwość na gluten.
- Celiakia, nazywana też chorobą trzewną, to autoimmunologiczne schorzenie o podłożu genetycznym. Spożycie glutenu przez chorego prowadzi do stanu zapalnego błony śluzowej jelit oraz uszkodzenia i zaniku kosmków jelitowych, które odpowiadają za wchłanianie się składników pokarmowych. W konsekwencji dochodzi do upośledzenia wchłaniania pokarmu i wystąpienia objawów klinicznych choroby: przewlekłych biegunek, niedożywienia, bóli brzucha, wzdęć i zaparć. Celiakia powoduje też objawy ze strony układu krwionośnego, mięśniowo-kostnego, rozrodczego i nerwowego.
- Alergia na gluten — często utożsamiana jest z celiakią, jednak jest to odrębne schorzenie. Alergia na gluten to reakcja IgE zależna wywoływana przez układ immunologiczny. Objawy alergii na gluten występują w krótkim czasie po spożyciu produktu. Najczęstszym z nich jest pokrzywka. Występują również wzdęcia, biegunki, duszności, obrzęki oraz świąd skóry.
- Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS — Non-celiac gluten sensitivity) — nie jest związana z uczuleniem na gluten i nie ma podłoża immunologicznego. Przyczyny jej powstawania nie zostały jeszcze poznane. Objawy chorobowe pojawiają się po kilku godzinach lub kilku dniach od spożycia żywności zawierającej gluten. Są to głównie objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak ból brzucha i biegunki, nudności. Bóle głowy, wysypka czy spadek masy ciała.
Czy ktoś jeszcze powinien stosować dietę bezglutenową? Istnieją badania naukowe wskazujące potencjalnie korzystny wpływ diety bezglutenowej u osób ze schizofrenią, autyzmem czy zespołem jelita drażliwego. Jednakże potrzebne są dalsze badania, które potwierdzą taką zależność. Obecnie brak jest podstaw do wprowadzania diety bezglutenowej u osób z chorobami tarczycy, chorobą Addisona czy stwardnieniem rozsianym. U tych chorych należy jednak rozważyć możliwość współistnienia celiakii i wykonać badania diagnostyczne w tym kierunku.
Czy dieta bezglutenowa może przynieść korzyści osobom zdrowym?
Wiele osób uznaje dietę bezglutenową za idealny sposób na redukcję masy ciała. Nie ma jednak dowodów wskazujących na to, że stosowanie diety bezglutenowej sprzyja utracie wagi. Redukcja zbędnych kilogramów na tej diecie jest raczej wynikiem zmiany stylu życia i ograniczeń kalorycznych. Warto jednak pamiętać, że dieta bezglutenowa wymaga wykluczenia wielu produktów i jeśli nie zostanie dobrze skomponowana, może powodować niedobory żywieniowe (szczególnie witamin z grupy B, żelaza, cynku, magnezu i miedzi) i powinno odbywać się pod okiem dietetyka.
Czy dieta bezglutenowa może przynieść korzyści osobom zdrowym?
Wiele osób uznaje dietę bezglutenową za idealny sposób na redukcję masy ciała. Nie ma jednak dowodów wskazujących na to, że stosowanie diety bezglutenowej sprzyja utracie wagi. Redukcja zbędnych kilogramów na tej diecie jest raczej wynikiem zmiany stylu życia i ograniczeń kalorycznych. Warto jednak pamiętać, że dieta bezglutenowa wymaga wykluczenia wielu produktów i jeśli nie zostanie dobrze skomponowana, może powodować niedobory żywieniowe (szczególnie witamin z grupy B, żelaza, cynku, magnezu i miedzi) i powinno odbywać się pod okiem dietetyka.
Co jeść na diecie bezglutenowej?
Dieta bezglutenowa wymaga bezwzględnego wykluczenia wielu produktów spożywczych, w tym, tych, które naturalnie nie zawierają glutenu, ale mogą zawierać jego śladowe ilości. Na szczęście istnieje duża grupa produktów bezglutenowych, które osoby z nietolerancją glutenu mogą spożywać. Należą do nich:
- Zboża: kukurydza, ryż biały i brązowy, proso, gryka, amarantus, sorgo, komosa ryżowa, tapioka, maniok i owies z oznaczeniem bezglutenowy na opakowaniu.
- Mąki bezglutenowe: kukurydziana, ryżowa, gryczana, jaglana i amarantusowa.
- Kasze bezglutenowe: kukurydziana, jaglana i gryczana.
- Płatki kukurydziane, ryżowe i gryczane.
- Otręby ryżowe i kukurydziane.
- Skrobia kukurydziana, ryżowa i pszenna bezglutenowa.
- Makarony kukurydziane i ryżowe.
- Pieczywo bezglutenowe.
- Wszystkie warzywa.
- Wszystkie owoce.
- Wszystkie rodzaje mięsa i ryb.
- Jaja.
- Produkty mleczne: mleko, jogurty, naturalne, kefiry, maślanki, sery twarogowe, sery żółte i mleko w proszku.
- Tłuszcze: masło, margaryna, oleje roślinne oraz oliwa z oliwek.
- Cukier i słodycze: cukier, glukoza, miód, dżem, lizaki, ciasta i ciastka upieczone z produktów bezglutenowych.
- Napoje: woda mineralna, soki owocowe i warzywne, herbata, kawa naturalna, napary ziołowe, kakao i piwo bezglutenowe.
Za produkty bezglutenowe uznaje się nie tylko żywność naturalnie bezglutenową, ale i produkty przetworzone, w których gluten występuje w ilości nieprzekraczającej 20 PPM (20 mg/ kg produktu). Na opakowaniach produktów bezglutenowych umieszczany jest symbol przekreślonego kłosa.
Czego nie jeść na diecie bezglutenowej?
Oprócz wspomnianych już zbóż glutenowych i ich odmian (pszenżyto, orkisz, durum, kamut, samopsza, płaskurka), produkowanych z nich mąk (mąka pszenna, żytnia, jęczmienna, owsiana) oraz płatków, otrębów i makaronów (pszenny, gryczany, żytni), osoby na diecie bezglutenowej nie mogą spożywać:
- kasz: kuskus, manny, jęczmiennej, bulgur, owsianej,
- pieczywa białego i razowego,
- wyrobów garmażeryjnych,
- potraw panierowanych,
- produktów z dodatkiem słodu jęczmiennego,
- oleju z kiełków pszenicy,
- kawy zbożowej,
- kwasu chlebowego.
Gluten może znajdować się też w wielu innych produktach, które na pozór wydają się go nie zawierać. Szczególną uwagę należy zwrócić na jogurty owocowe, serki smakowe, wędliny, chipsy, mieszanki przypraw i alkohole z dodatkami smakowymi itp. Przed włączeniem danej żywności do diety koniecznie sprawdź skład produktu na etykiecie.
Źródła:
- Dittfeld A., Gwizdek D., Parol D., Michalski M., Dieta bezglutenowa – charakterystyka grup docelowych, Postępy Hig Med Dosw (online), 2018; 72: 227-239. [dostęp: 2.03.2023 r.]
- Swora E., Stankowiak-Kulpa H., Mazur M., Dieta bezglutenowa w chorobie trzewnej, Nowiny Lekarskie 2009, 78, 5–6, 324–329.
Podoba Ci się ten artykuł?
Polecamy
się ten artykuł?