Jak pszczoły robią miód? Jak powstaje miód sztuczny i pitny

Miód to naturalny, słodki przysmak o wyjątkowych właściwościach zdrowotnych. Jak pszczoły robią miód? Wystarczy, że te pożyteczne owady pobiorą nektar kwiatowy i po wzbogaceniu go w cenne enzymy, przechowują go w ulu. Taka produkcja miodu jest niezwykle efektywna, jednak coraz bardziej niepokojący staje się spadek populacji pszczół. Czy to oznacza, że już wkrótce skazani zostaniemy jedynie na sztuczny miód?

Jak zaczyna się produkcja miodu przez pszczoły?

Zaparzcie swoją ulubioną herbatę. Dodajcie łyżeczkę naturalnego miodu. Usiądźcie wygodnie i… zobaczcie, jak to się stało, że możecie się rozpływać w miodowej słodyczy. Proces powstawania miodu to niezwykłe widowisko. Jak pszczoły robią miód? Kwiaty wabią owady zapachem, kolorami i nektarem. Pszczoły, odwiedzając tysiące kwiatów, pozyskują nektar, z którego produkują miód, ale także zapylają kwiaty. Z czego pszczoły robią miód? Jedne z najczęściej wybieranych przez pszczoły nektarów to nektary:

• gryki
• akacji
• lipy
• rzepaku
• wrzosu

Ponadto produkcja miodu pszczelego możliwa jest dzięki wykorzystaniu spadzi na drzewach iglastych.

Pszczoły transportują nektar do ula w wolu miodowym ‒ specjalnie przystosowanym odcinku układu pokarmowego. W czasie trwania pożytku, kiedy rośliny dostarczają nektar, w ulu trwa intensywna praca, a na wylotku jest duży tłok. Pszczoły wylatują z ula i wracają do niego z nektarem. Żeby wyprodukować 1 kg miodu, robotnice wykonują 150 tysięcy lotów, podczas których odwiedzają 4‒7 mln kwiatów, pokonując odległość ok. 450 tys. km.

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Produkcja miodu – jak zaprzyjaźnić się z pszczołami?

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Pszczelarz pracuje w pasiece w białym ubraniu i kapeluszu ochronnym. Dzięki temu jest zabezpieczony przed ewentualnymi ukąszeniami pszczół. Istotne jest, aby dokładnie nałożyć strój i kapelusz (rękawki nie mogą być luźne, bo pszczoła mogłaby dostać się pod ubranie). Aby nie denerwować owadów, pszczelarz powinien wszystkie czynności wykonywać spokojnie i uważnie.

Ważne jest unikanie gwałtownych ruchów, nie powinno się uciekać przed pszczołami ani odganiać się od nich, machając rękami. Pszczoły „nie lubią” obcych zapachów ‒ nie powinno się do nich podchodzić, będąc wcześniej wyperfumowanym. Niektórzy pszczelarze nacierają dłonie miętą lub melisą – to uspokaja pszczoły. Najlepszą porą na odbieranie miodu jest słoneczne popołudnie, kiedy pszczoły są zajęte znoszeniem nektaru i pyłku. Nie powinno się pracować podczas deszczu.

Podkurzacz to przyrząd do odymiania, uspokajania podrażnionych pszczół. Jest to zimny, łagodny dym, powstający na skutek żarzenia się próchna drzew liściastych. Pszczelarz używa go, aby uspokoić pszczoły, przemieścić je do środka ula. Dzięki temu pszczoły piją miód, są spokojne, a pszczelarz może wykonywać swoją pracę.

Pszczoły w pasiekach powinny być łagodne, dlatego pokurzacza nie stosuje się regularnie. Zazwyczaj używa się go przy agresywnych pszczołach. Agresja pszczół może wynikać z różnych przyczyn, np. kiedy zginie ich matka i nie mają przywódcy albo jeśli czują nieznany dla nich zapach.

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Jak powstaje miód – co robić z plastrami miodu?

Miodnia stanowi magazyn miodu, to tutaj pszczoły gromadzą swoje zapasy. Pszczelarz dokładnie i delikatnie omiata ramki z pszczół, tak aby żadnego owada nie uszkodzić. Nie może ani jednej pszczoły przenieść do pracowni pasiecznej, gdzie nastąpi odwirowanie miodu. Gdyby tak się zdarzyło, owa pszczoła wróci do ula po inne i wspólnie będą próbowały odebrać miód.

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Nie wszystkie ramki z miodem pszczelarz może pszczołom odebrać. Ramka, na której oprócz miodu znajduje się czerw (potomstwo pszczele, czyli jajeczka i larwy), wraca do ula, takiej ramki nie wolno wirować. Na zdjęciu widać pszczoły, które skupiły się na zasklepionych komórkach z czerwiem. Po prawej stronie ramki znajdują się poszyty, czyli zamknięty w komórkach miód.

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Ramki z miodni powinny być jak najszybciej odwirowane, zanim ostygną i miód będzie trudno wypływał z komórek plastra. Jednak sprawą najważniejszą jest, aby w ulu pozostawić zapas pokarmu (w górnej części każdego plastra, nad czerwiem musi pozostać wianuszek miodu).

Pszczelarz zostawia zapas wynoszący co najmniej 5 kg miodu, poza tym także dokarmia pszczoły na zimę syropem cukrowym, który pszczoły przerabiają i gromadzą w komórkach, podobnie jak miód.

Miodobranie – produkcja miodu poza pasieką

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Ważne, aby dalsze prace przy uzyskaniu miodu przeprowadzić z dala od pasieki ‒ w zamkniętym pomieszczeniu, tak aby owady nie miały dostępu do miodu. W pracowni pasiecznej należy usunąć woskowy zasklep specjalnym widelcem do odsklepiania. To pod nim znajduje się dojrzały miód (pszczoły zamykają miód zasklepem, kiedy osiągnie odpowiednią gęstość). Pszczelarz nie odbiera miodu niezamkniętego woskiem w ramce. Tylko miód zasklepiony jest w pełni dojrzały i nadaje się do wirowania.

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Odsklepione, pozbawione wosku plastry pszczelarz umieszcza w miodarce (wirówce). Podczas kręcenia korbą wirówki siła odśrodkowa wyrzuca miód z komórek plastra. Najpierw na małych obrotach wiruje się ramki z jednej strony, potem obraca plastry i przyspiesza wirowanie. Wirowany miód systematycznie ścieka z miodarki przez sita do naczynia zwanego odstojnikiem, gdzie „odpoczywa” dwa dni (w tym czasie na jego powierzchnię wypłyną pęcherzyki powietrza i drobinki wosku, które pszczelarz usunie).

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Napełnianie słoików miodem odbywa się w pracowni pasiecznej. Jeśli pszczelarz pokusiłby się o przelanie miodu blisko pasieki, ryzyko, że zlecą się pszczoły, jest bardzo realne. Miód prawdziwy, ściekając do słoika, tworzy stożek (to jedna z oznak, że miód pochodzi z rzetelnego źródła).

Zdjęcie: masz.talerz | www.masztalerz.tumblr.com

Miód jeść zdecydowanie warto, ponieważ ma masę właściwości odżywczych, leczniczych, potwierdzone działanie detoksykacyjne. Jest lekkostrawny, zawiera biopierwiastki i enzymy. Należy pamiętać o odpowiednim przechowywaniu i niepodgrzewaniu miodu, który pod wpływem zbyt wysokiej temperatury traci część właściwości. Wielu osobom najlepiej smakuje taki rzadki, lejący prosto ze słoika, jednak krystalizacja jest naturalnym procesem fizycznym, zależnym od ciężaru właściwego miodu i każdy miód naturalny musi się skrystalizować (miód sztuczny jest lżejszy). Najszybciej krystalizuje się miód rzepakowy, najwolniej miód akacjowy (nawet po roku).

Miód należy przechowywać w ciemnym pomieszczeniu, w szczelnie zamkniętym słoiku. Optymalna temperatura dla długiego przechowywania miodu to 10‒14 st. C. Przepisy prawa nakazują producentom przechowywać go do trzech lat.

Produkcja miodu sztucznego

Sztuczny miód to produkt całkowicie syntetyczny. To, jak pszczoły robią miód, przekłada się na wyjątkowe walory odżywcze miodu naturalnego. Natomiast sztuczny miód pozbawiony jest wartości odżywczych. Skąd się bierze sztuczny miód? Produkcja miodu sztucznego polega na hydrolizie sacharozy z dodatkiem syropu skrobiowego, w podwyższonej temperaturze i środowisku wodnym. Jako katalizatora reakcji używa się kwasu solnego lub mrówkowego. W końcowym etapie produkcji miodu sztucznego dodawane są barwniki (karmel) i aromaty (esencja miodowa).

Sztuczny miód można poznać po tym, że zawsze pozostaje płynny. Aby rozpuścić bezpiecznie skrystalizowany miód, zachowując jego aktywność enzymatyczną, należy go podgrzać do temperatury 40 st. C. Warto o tym pamiętać, dodając prawdziwy miód do herbaty i innych potraw. To, czy miód jest prawdziwy, można poznać również po tym, w jaki sposób się rozpuszcza w zimnej wodzie. Sztuczny rozpuszcza się szybko, bez smug, równomiernie. Prawdziwy rozpuszcza się powoli, pozostawiając smugi.

Produkcja miodu pitnego

Miód pitny to napój alkoholowy powstały w wyniku fermentacji miodu naturalnego rozcieńczonego wodą. Poszczególne rodzaje miodu pitnego różnią się proporcjami miodu i wody. Półtorak to miód rozcieńczony w proporcji 0,5 l wody na litr miodu, dwójniak jest rozcieńczany w proporcji 1: 1, a trójniaka wymaga zmieszania 2 litrów wody i 1 litra miodu. Z kolei w czwórniaku mieszane są cztery objętości wody na 1 objętość miodu. Jak się robi miód pitny? Odpowiednio przyrządzoną mieszankę umieszcza się w specjalnej beczce miodowej i miesza na ciepło lub na zimno, a następnie dodaje drożdże winiarskie. Fermentacja przeprowadzana jest w temperaturze 15 – 20 stopni i trwa 5 – 10 dni.

Właściwości naturalnego miodu

To, jak pszczoły robią miód, a ściślej – z jakich kwiatów pozyskują nektar, ma wpływ na właściwości zdrowotne miodu i jego walory smakowe:

• miód spadziowy ma korzenny aromat oraz ciemną barwę i doskonale wspomaga rekonwalescencję po chorobie
• miód gryczany wspomaga gojenie ran oraz funkcjonowanie układu krążenia
• miód akacjowy redukuje zmęczenie umysłowe i fizyczne
• miód lipowy sprawdza się w infekcjach dróg oddechowych
• miód rzepakowy wspomaga gojenie oparzeń i normalizuje ciśnienie krwi.

Znając unikatowe właściwości miodu i wiedząc, jak pszczoły robią miód, warto sięgać po tą naturalna słodycz jak najczęściej.

masz.talerz – duet fotografów, na co dzień współpracujących z organizacją Slow Food Youth Warsaw, z magazynem Zwykłe Życie, różnymi restauracjami i szefami kuchni. Po więcej zdjęć sięgnijcie na www.masztalerz.tumblr.com

Bibliografia:

Nowak J., Piątek M., Walerowicz M., Pszczelarstwo; SBM, 2020