Otyłość u dzieci niesie poważne konsekwencje zdrowotne. Jak ją leczyć?

Na nadwagę i otyłość cierpi coraz więcej dzieci w Polsce i na świecie. Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko rozwoju wielu groźnych chorób, w tym schorzeń układu oddechowego, pokarmowego i sercowo-naczyniowego i stwarza duże prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości w wieku dorosłym. Jakie są przyczyny nieprawidłowej wagi u dzieci i młodzieży? W jaki sposób leczyć otyłość w młodym wieku? 

Przyczyny otyłości u dzieci

Nadwaga i otyłość to problem globalny – zwiększoną masę ciała ma już co trzecie dziecko w Europie. Statystyki w Polsce również nie są optymistyczne. Z przeprowadzonych w ostatnich latach badań wynika, że nadmierną masę ciała ma 10% dzieci w wieku 1-3 lat i ok. 20% dzieci w wieku 10-16 lat. 

Główną przyczyną nadwagi i otyłości w dzieciństwie są błędy żywieniowe i mała aktywność fizyczna. U 99% dzieci z nadmiarem tkanki tłuszczowej diagnozuje się otyłość pierwotną spowodowaną dostarczaniem zbyt dużej ilości kalorii w stosunku do wydatkowanej energii. W tym typie otyłości nie występują inne symptomy chorobowe. 

Otyłość może mieć podłoże genetyczne, ale do jej powstawania przyczyniają się wtedy dodatkowo czynniki środowiskowe. Wśród nich znaczenie odgrywają: trudności z radzeniem sobie ze stresem, brak aktywności fizycznej oraz złe nawyki żywieniowe. Jeśli rodzice są otyli, często i dzieci zmagają się z tym samym problemem, ponieważ czerpią wzorce żywieniowe z otoczenia. 

Drugim rodzajem otyłości jest otyłość wtórna. Jest ona skutkiem chorowania na niektóre schorzenia, takie jak choroba Cushinga, niedoczynność tarczycy czy zespół Turnera. Ponadto na wzrost masy ciała ma wpływ stosowanie farmakoterapii, w tym leków psychotropowych i steroidowych. 

Jak przebiega leczenie otyłości u dzieci?

Leczenie otyłości u dzieci wymaga konsultacji z lekarzem i dietetykiem. Pediatra zbada dziecko i sprawdzi jego stan zdrowia, może też zlecić wykonanie testów diagnostycznych, jeśli podejrzewa wtórną otyłość. Jakie badania wykonać u dzieci z otyłością?  Oceny stanu odżywienia dokonuje się na podstawie pomiaru grubości fałdów skórno-tłuszczowych, obwodu talii oraz składu ciała metodą impedancji bioelektrycznej. 

Wyliczone na podstawie masy ciała i wzrostu BMI interpretowane jest przy użyciu siatek centylowych. Wskaźnik masy ciała > 95. centyla dla danej płci i wieku oznacza otyłość, a BMI mieszczące się w przedziale 85.–95. centyla wskazuje na nadwagę. Otyłość brzuszna u dzieci stwierdzana jest, gdy wartość obwodu talii znajduje się powyżej 90. centyla na siatkach centylowych. 

Na czym polega leczenie otyłości u dzieci? Przede wszystkim wprowadza się modyfikacje żywieniowe w oparciu o prowadzony dotychczas styl życia. Dieta nie polega na znacznym ograniczaniu kalorii, ponieważ dzieci i młodzież intensywnie rosną, a to oznacza, że potrzebują odpowiedniej ilości składników odżywczych. Zbyt duże restrykcje żywieniowe mogłyby spowodować zahamowanie wzrostu i problemy zdrowotne. 

U dzieci kaloryczność diety powinna być tak dopasowana, aby utrzymać aktualną masę ciała, natomiast dla nastolatków ustalana jest dieta, która zakłada utratę 1-2 kg wagi miesięcznie. Nie zaleca się diet eliminacyjnych; ważne jest spożywanie produktów ze wszystkich grup spożywczych. 

Gdzie szukać pomocy dla dzieci z otyłością?

Z jakiej pomocy mogą skorzystać rodzice dzieci z otyłością? W niektórych miastach organizowane są bezpłatne konsultacje z dietetykiem, fizjoterapeutą i psychologiem. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej oferuje darmowe porady online dietetyka, psychodietetyka oraz specjalisty ds. aktywności fizycznej. 

Rodzice dzieci otyłych w wieku 3-18 lat mogą ubiegać się o bezpłatne uzdrowiskowe leczenie szpitalne w ramach NFZ, które trwa 27 dni i jest kontynuacją leczenia odbywającego się w szpitalu lub przychodni. W wybranych miastach, takich jak Kłodzko, Ciechocinek czy Rabka-Zdrój znajdują się ośrodki Leczenia Otyłości u Dzieci oferujące świadczenia opiekuńczo-wychowawcze oraz zapewniające odpowiednią dietę i edukację zdrowotną. 

Jakie są skutki otyłości w dzieciństwie? 

Wysokie BMI u dzieci i młodzieży ma poważne konsekwencje zdrowotne. Jedną z nich są problemy natury psychicznej, w tym: 

• obniżona samoocena, 
• niskie poczucie wartości, 
• zaburzenia lękowe, 
• stygmatyzacja przez innych uczniów w szkole. 

Zgromadzona tkanka tłuszczowa nie pozostaje bez wpływu na organizm. Otyłość jest czynnikiem rozwoju chorób metabolicznych, nadciśnienia tętniczego krwi, insulinooporności i zaburzeń lipidowych. Istnieje ścisła zależność między otyłością w dzieciństwie, a jej występowaniem w wieku dorosłym. Poza tym nadwaga w okresie dziecięcym zwiększa ryzyko zachorowania w wieku dorosłym na cukrzycę typu 2, choroby sercowo-naczyniowe i schorzenia układu kostno-stawowego. 

Profilaktyka otyłości u dzieci i młodzieży

Aby zmniejszyć ryzyko nadwagi i otyłości u dzieci, działania profilaktyczne należy podejmować już od najmłodszych lat. Do wprowadzonych zasad powinny stosować się nie tylko dzieci, ale i rodzice, którzy dają im przykład. Działania zapobiegawcze, które pozwalają na utrzymanie prawidłowej masy ciała to: 

• jedzenie śniadań, które dają energię na pierwszą część dnia, 
• regularne posiłki spożywane co 3-4 godziny, 
• ograniczenie spożycia słodkich i słonych przekąsek oraz słodzonych napojów, 
• zwiększenie spożycia warzyw i owoców do 5 porcji dziennie, 
• dostarczanie wraz z dietą odpowiedniej ilości produktów pełnoziarnistych, nabiału i ryb, 
• wyeliminowanie produktów typu fast food oraz gotowych, przetworzonych dań. 
• ograniczenie słodzenia cukrem i dosalania potraw, 
• zastępowanie niezdrowych przekąsek zdrowymi odpowiednikami: koktajlami, owocami, orzechami, 
• zwiększenie codziennej aktywności fizycznej, 
• skrócenie czasu przebywania przed telewizorem, komputerem lub telefonem – w trakcie oglądania telewizji czy korzystania z telefonu istnieje duże ryzyko nieświadomego podjadania oraz deprywacji snu. 

Bibliografia: 

1. Kędzior A., Jakubek-Kipa K., Brzuszek M., Mazur A, Trendy w występowaniu nadwagi i otyłości u dzieci na świecie, w Europie i w Polsce, Endokrynologia Pediatryczna 2017, 7.16.1.58.41-48. 
2. Majewska K., Kobylińska M., Tchorzewska-Skrobich M., Korcz-Iżykowska M., Kędzia A, Modyfikacje bilansu energetycznego w leczeniu otyłości u dzieci, Pielęgniarstwo Polskie 2020, nr 1 (75), s.57-63. 
3. Skrzypek M., Krzyszycha R., Goral K., Szczygieł K., Kowal K., Pokarowski M., Momora A, Postępowanie żywieniowe w leczeniu otyłości u dzieci i młodzieży, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2021, Tom 27, Nr 1, 13–22.