Nostrzyk biały i żółty – właściwości, działanie, skutki uboczne 

Nostrzyk jest rośliną widywaną w Polsce zarówno w postaci dziko rosnącej, jak i uprawianej na polach (głównie w celu pozyskania paszy dla zwierząt). W ziołolecznictwie znajduje zastosowanie w przypadku zaburzeń krążenia krwi oraz zwiększonego ryzyka powstawania zakrzepów. Sprawdź, jak rozpoznać dwa główne gatunki rośliny – nostrzyka białego i żółtego i oraz jak wykorzystać ich właściwości.

Czym jest nostrzyk? 

Nostrzyk (łac. Melliotus) jest rodzajem rośliny jednorocznej lub dwuletniej z rodziny bobowatych (inaczej motylkowatych). Możemy go spotkać w warunkach naturalnych na terenie Europy i Azji, gdzie stanowi gatunek rodzimy. Rośnie także na innych kontynentach – w Ameryce Północnej i Południowej oraz Afryce. W wielu krajach świata jest traktowany jako roślina pastewna i miododajna, a także zielony nawóz.

Pod nazwą rodzajową „nostrzyk” kryje się ponad 20 różnych gatunków. Z punktu widzenia wykorzystania przez człowieka najważniejszymi z nich są nostrzyk żółty (łac. Melilotus officinalis), inaczej nazywany lekarskim, oraz nostrzyk biały (łac. Melilotus albus). Obie z roślin znajdują zastosowanie w medycynie, rolnictwie, kulinariach oraz w kosmetologii. 

Jak rozpoznać nostrzyka żółtego i białego?  

Nostrzyk żółty można rozpoznać m.in. na podstawie ogonkowych, drobnych liści o długości do 3 cm i szerokości do 2 cm. Mają one wydłużony, lekko jajowaty kształt, ich brzegi są ząbkowane. Wyrastają po 3 z pojedynczej wzniesionej łodygi (o wysokości około 1 m), zwykle mocno rozgałęzionej. Liczne i bardzo małe kwiaty o żółtej barwie zebrane tworzą graniaste kwiatostany. Okres kwitnienia rośliny przypada na miesiące czerwiec-sierpień. 

Nostrzyk biały ma bardzo zbliżony wygląd do żółtego. Różni się od niego kolorem wytwarzanych kwiatów, które zgodnie z nazwą rośliny są białe. 

Właściwości zdrowotne nostrzyka 

Działanie prozdrowotne opisywanego rodzaju rośliny było znane już w czasach Hipokratesa, ojca medycyny, który korzystał z jej właściwości do leczenia owrzodzeń skóry. Obecnie w ziołolecznictwie nostrzyka wykorzystuje się przede wszystkim w leczeniu i profilaktyce schorzeń układu krążenia związanych z powstawaniem zakrzepów.  

 Stosowanie rośliny ze względu na obecność w niej związków nazywanych kumarynami może odgrywać rolę w przypadku zapalenia żył, zakrzepicy, kruchości naczyń, a także żylaków i hemoroidów.  

 Inne potencjalne właściwości zdrowotne i lecznicze nostrzyka obejmują: 

• działanie uspokajające i wspomagające zasypianie, 
• działanie przeciwskurczowe (może być pomocne m.in. w leczeniu dolegliwości związanych z menstruacją). 

Oprócz tego roślina wykorzystywana jest do użytku zewnętrznego, m.in. w leczeniu zapalenia spojówek, siniaków, obrzęków stawów, a także stanów zapalnych skóry. W tym celu stosuje się najczęściej napar z ziela nostrzyka żółtego. 

Jak stosować nostrzyk? Przepis na napar z ziela rośliny 

Przygotowanie naparu jest popularnym sposobem użycia nostrzyka w celach leczniczych. Można do tego zastosować świeże, drobno posiekane ziele rośliny. Dwie łyżeczki surowca wystarczy zalać szklanką wrzącej wody i zaparzać przez około 5-10 minut, a następnie odcedzić. Zalecana w ziołolecznictwie dawka naparu (do użytku wewnętrznego) to zwykle 2 szklanki dziennie. 

Zaleca się, by nie wykorzystywać nostrzyka w dużych ilościach, ponieważ może to prowadzić do problemów z prawidłowym krzepnięciem krwi. Na ten moment brakuje rzetelnych danych odnośnie maksymalnej bezpiecznej dawki tej rośliny, powinniśmy więc zachować ostrożność i kierować zdrowym rozsądkiem.  

Jednocześnie rekomenduje się, by czas stosowania nostrzyka we wspomaganiu terapii lub profilaktyce chorób nie przekraczał 2 tygodni.

Zastosowanie nostrzyka w kuchni 

Młode listki nostrzyka można spożywać zarówno po ugotowaniu, jak i na surowo, np. jako dodatek do sałatek. Mają nieco gorzki smak i silny słodki aromat, dlatego nie używa się ich w potrawach w dużych ilościach. W celach kulinarnych wykorzystuje się również kwiaty, które stanowią piękną dekorację dla potraw. Po ususzeniu liście, łodygi oraz kwiaty można długo przechowywać i przygotowywać z nich napary. Nasiona nostrzyka bywają natomiast stosowane jako przyprawa w daniach poddawanych obróbce termicznej. 

Z pyłku rośliny pozyskuje się także miód. Miód nostrzykowy ma jasny kolor – w postaci płynnej jest złoty lub bursztynowy. Z czasem, gdy miód zaczyna krystalizować, barwa przechodzi w białą. Produkt charakteryzuje się łagodnym smakiem z wyczuwalnymi nutami kwiatów i wanilii.  

Przeciwwskazania do stosowania nostrzyka 

Istnieje kilka podstawowych przeciwwskazań do stosowania ziela rośliny. Nostrzyk nie powinien być zażywany przez: 

• kobiety w okresie ciąży oraz laktacji, 
• dzieci, 
• osoby cierpiące na choroby wątroby, 
• pacjentów przyjmujących leki przeciwzakrzepowe oraz środki, które mogą zwiększać ryzyko uszkodzeń wątroby, 
• osoby w okresie przed zaplanowanym zabiegiem operacyjnym.

Skutki uboczne stosowania nostrzyka 

Podstawowe, wykorzystywane w medycynie naturalnej, działanie nostrzyka opiera się na spowolnieniu procesu krzepnięcia krwi. Ma to pozytywny wpływ w profilaktyce wielu chorób zakrzepowych, ale jednocześnie niesie za sobą zwiększone ryzyko pojawiania się siniaków oraz krwotoków w przypadku urazów, nawet niewielkich.  

Wśród innych skutków ubocznych stosowania nostrzyka wymienia się również potencjalne uszkodzenie wątroby (związane z przyjęciem zbyt wysokiej dawki lub interakcjami między zielem nostrzyka i przyjmowanymi lekami). Zastosowanie rośliny u osób z nadwrażliwością na jej składniki może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznych lub problemów żołądkowo-jelitowych. 

Źródła: 

1. Jasicka-Misiak I., Makowicz E., Stanek N., Polish Yellow Sweet Clover (Melilotus officinalis L.) Honey, Chromatographic Fingerprints, and Chemical Markers, Molecules, 22(1): 138, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6155788/ [dostęp 17.01.2023]. 
2. European Medicines Agency, Meliloti herba, https://www.ema.europa.eu/en/medicines/herbal/meliloti-herba [dostęp 17.01.2023]. 
3. Dzugan M., Jarecki W., Nostrzyk (Melilotus) – zapomniana roślina o dużym znaczeniu gospodarczym, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 593: 73-85, https://www.researchgate.net/publication/330130440_Nostrzyk_Melilotus_-_zapomniana_roslina_o_duzym_znaczeniu_gospodarczym [dostęp 20.01.2023].