Flawonoidy – czym są, gdzie występują, rola w diecie

Flawonoidy zostały odkryte już w 1930 r. Wówczas wyizolowano jeden ze związków należących do tej grupy i nazwano go witaminą P. Od tamtej pory wyróżniono ponad dziesięć tysięcy różnych flawonoidów. Ze względu na silne właściwości antyoksydacyjne związki te mają duże znaczenie w zapobieganiu rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów i cukrzycy. Gdzie znajdziemy flawonoidy?

Flawonoidy (polifenole) – co to jest?

Flawonoidy to związki polifenolowe (polifenole), które występują powszechnie w roślinach. Znajdziesz je przede wszystkim w liściach, kwiatach, owocach i nasionach. Niekiedy nazywane bywają witaminą P, co świadczy o randze, jaką te związki bioaktywne zajmują w żywieniu człowieka. Do tej pory odkryto ponad dziesięć tysięcy flawonoidów, które różnią się strukturą:

• flawanony (naryngenina, naryngina, hesperetyna, hesperedyna – występują m.in. w pomarańczach i grejpfrutach);
• flawanole (epikatechina, epigallokatechina, katechina – występują m.in. w czekoladzie, jabłkach i kiwi);
• flawony (apigenina, diosmetyna, luteolina –  występują m.in. w selerze, pietruszce i cytrynie);
• izoflawony (daidzeina, genisteina – występują m.in. w roślinach strączkowych);
• flawonole (kwercetyna, kemferol, mirecytyna, fisteina, morina – występują m.in. w cebuli, kapuście i jagodach);
• antocyjany (cyjanidyna, pelargonidyna, malwidin – występują m.in. w wiśniach, truskawkach i czarnej porzeczce).

Do grupy tej zaliczane są także biflawonoidy, flawonolignany, prenyloflawonoidy, glikozydoestry flawonoidowe, chalkony i proantocyjany.

Flawonoidy nadają owocom i warzywom intensywne kolory. To właśnie dzięki temu papryka ma soczyście czerwoną barwę, a jagody intensywnie fioletowy odcień. Rolą tych związków jest zapewnienie roślinom odpowiedniej ochrony przed negatywnym wpływem promieniowania słonecznego oraz oddziaływaniem owadów, grzybów czy pleśni. To także przekaźnik energii w procesie fotosyntezy i hormon roślinny.

Po wprowadzeniu do organizmu flawonoidy mają działanie podobne do witamin. Stąd też chętnie wykorzystywane są do produkcji suplementów pomocnych w profilaktyce, ale i leków stosowanych w terapii niektórych dolegliwości, w tym przede wszystkim chorób układu sercowo-naczyniowego.

Flawonoidy – gdzie występują?

Flawonoidy występują powszechnie w roślinach. Najwięcej znajdziesz ich w warzywach (cebula, pomidory, papryka i brokuły) i owocach (cytrusy, jabłka, jagody, czarne porzeczki i winogrona).

Nieco mniej jest ich w zbożach i nasionach roślin strączkowych, przyprawach, zielonej herbacie, kawie, kakao, a nawet czerwonym winie.

W zależności od nawyków żywieniowych, dawka flawonoidów przyjmowanych wraz z warzywami, owocami lub roślinami strączkowymi waha się w zakresie 3–70 g/dziennie.

Przyjmowane w tej postaci mają korzystny wpływ na organizm i stany patologiczne, które się w nim rozwijają. Nie oznacza to jednak, że każda dawka polifenoli jest korzystna.

Jeśli przyjmujesz leki z ekstraktami roślinnymi (np. z kwiatu lipy czy owocu głogu) możesz odczuć negatywny wpływ suplementacji na zdrowie. Najpoważniejszą jest zaburzenie pracy tarczycy.

Flawonoidy – działanie i właściwości

Flawonoidy, które dostarczane są organizmowi wraz ze spożywanymi owocami, warzywami czy roślinami strączkowymi, wchłaniane są w połowie do krwiobiegu w niezmienionej postaci. Te, które nie zostaną w ten sposób przyswojone, są metabolizowane w wątrobie i jelicie cienkim. Zmienia się wówczas także ich aktywność oraz szybkość usuwania z krwiobiegu.

Co ciekawe, flawonoidy wolniej wchłaniają się w organizmach kobiet i u osób, które spożywają warzywa i owoce wraz z mlekiem.

Flawonoidy wykazują działanie:

• antyoksydacyjne,
• przeciwzapalne,
• antyalergiczne,
• estrogenne,
• przeciwnowotworowe,
• przeciwmiażdżycowe,
• przeciwzakrzepowe,
• przeciwcukrzycowe.

Antyoksydacyjna moc flawonoidów

Flawonoidy w kosmetyce i medycynie cenione są przede wszystkim za właściwości antyoksydacyjne. Ich siła zależna jest od liczby oraz położenia grup hydroksylowych poszczególnych flawonoidów.

W ogólnym ujęciu właściwości antyoksydacyjne flawonoidów wynikają ze zdolności tych związków do wychwytywania, wymiatania i ograniczania wytwarzania wolnych rodników oraz reaktywnych form tlenu. Zapewniają również ochronę niskocząsteczkowym antyoksydantom.

Właściwości antyoksydacyjne flawonoidów mają duże znaczenie w procesie zapobiegania i łagodzenia zmian o charakterze patologicznym. Mowa tu m.in. o stanach zapalnych, nowotworach i miażdżycy.

Flawonoidy chronią witaminy C i E przed utlenianiem, zwiększając ich wchłanianie z przewodu pokarmowego. Witamina C bierze udział w procesie syntezy kolagenu i spowalniania procesu starzenia skóry. Natomiast witamin E chroni organizm przed stresem oksydacyjnym. 

Przeciwzapalne i antyalergiczne właściwości flawonoidów

Flawonoidy hamują aktywność enzymów, będących mediatorami odpowiedzi zapalnych. W efekcie dochodzi do zmniejszenia produkcji prostaglandyny, leukotrienu i tromboksanu. Napływ leukocytów do miejsca objętego stanem zapalnym zostaje spowolniony, a on sam stopniowo zostaje złagodzony.

Flawonoidy poprawiają również stan naczyń krwionośnych, które zostały uszkodzone przez reakcję zapalną.

Na szczególną uwagę w grupie polifenoli zasługują luteoliny i kwercetyny. Mają one działanie antyalergiczne. Jest to skutek:

• oddziaływania na układ odpornościowy;
• hamowania proliferacji limfocytów;
• hamowania syntezy IgE, IgG, IgM, IgA;
• spowolnienia uwalniania cytokin i histaminy.

Przeciwnowotworowe działanie flawonoidów

Już na przełomie lat 70. i 80. XX w. zaobserwowano, że flawonoidy mają pozytywny wpływ na zapobieganie rozwojowi nowotworów. Jest to skutek obniżania aktywności mutagenów oraz blokowania replikacji DNA i cyklu komórkowego komórek nowotworowych. Włączenie do diety produktów z izoflawonami zmniejsza ryzyko wystąpienia raka piersi, prostaty, tarczycy, głowy i szyi.

Izoflawony to jedna z odmian flawonoidów. Gdzie występują one najczęściej? Znajdziesz je przede wszystkim w soi oraz roślinach strączkowych. Włącz do diety te produkty, jeśli w twojej rodzinie odnotowano przypadki zachorowań na nowotwór piersi lub prostaty. Natomiast flawanole, które możesz znaleźć w zielonej herbacie, redukują ryzyko wystąpienia raka płuc.

Flawonoidy nie tylko znajdują zastosowanie profilaktyce nowotworowej. Coraz częściej pod uwagę bierze się możliwość ich stosowania w terapii. Związki te mogą przyczyniać się do zwiększenia stężenia niektórych cytostatyków. Ma to znaczenie w leczeniu nowotworów opornych na działanie chemioterapeutyków.

Flawonoidy a układ sercowo-naczyniowy

Flawonoidy i preparaty, które je zawierają, zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

Jeśli jesteś w grupie osób, u której prawdopodobieństwo rozwoju miażdżycy bądź wystąpienia zawału serce jest podwyższone – włącz do swojej diety bioflawonoidy.

Gdzie występują związki, które mają najkorzystniejszy wpływ na serce i układ krwionośny? Przede wszystkim są to:

• zielona herbata,
• czerwone wino,
• jabłka,
• cebula,
• brokuły.

Korzystny wpływ polifenoli na układ sercowo-naczyniowy to skutek ich zdolności do zwiększania stężenia cholesterolu HDL (zwanego dobrym) i ograniczenia odkładania się w świetle naczyń krwionośnych cholesterolu LDL (zwanego złym).

Flawonoidy w połączeniu z witaminą C wzmacniają i uelastyczniają naczynia krwionośne. Dzięki temu nie są one nadmiernie łamliwe i przepuszczalne. Właśnie dlatego związki te są wykorzystywane w leczeniu chorób zakrzepowych i zatorowych.

Flawonoidy przyczyniają się także do zwiększenia siły skurczowej serca (i jednocześnie łagodzenia skurczów naczyń krwionośnych) oraz redukcji ciśnienia tętniczego.

Wspomniana wcześniej właściwość antyoksydacyjna polifenoli (zdolność do wychwytywania i wymiatania wolnych rodników oraz reaktywnych form tlenu) przyczynia się do zmniejszenia stanów zapalnych naczyń krwionośnych, towarzyszących miażdżycy.

Zmniejszona liczba wolnych rodników w osoczu powstrzymuje natomiast utlenianie cholesterolu LDL, zapobiegając tym samym osadzaniu się blaszek miażdżycowych w komórkach śródbłonka.

Przeciwcukrzycowe działania flawonoidów

Niektóre z flawonoidów mają działanie przeciwcukrzycowe. Mogą bowiem pośrednio stymulować wydzielanie insuliny.

Osłabiają aktywność transporterów glukozy, czego efektem jest spowolnienie jej wchłaniania w jelicie cienkim. Dzięki temu poziom glukozy we krwi nie wzrasta drastycznie tuż po zjedzeniu posiłku. Właściwość tę wykazuje m.in. daidzeina będąca izoflawonem oraz luteolina należąca do flawonów.

Flawonoidy a zaćma 

Ryzyko rozwoju zaćmy jest podwyższone m.in. u osób chorujących na cukrzycę. Jest to spowodowane nadmiernym odkładaniem się w oku sorbitolu (związku chemicznego z grupy alkoholi cukrowych). Flawonoidy spowalniają proces jego syntezy. Dzięki temu zmętnienie soczewki oka, nazywane zaćmą lub kataraktą przebiega wolniej. Nie jest to jednak proces, który można powstrzymać.

Wpływ flawonoidów na AIDS

Na gruncie aktualnej wiedzy flawonoidy mogą mieć znaczenia dla terapii AIDS. Hamują bowiem przenikanie cząsteczek wirusa HIV do wnętrza komórek i aktywność jego białka. Zwiększona podaż polifenoli w diecie może również przyczynić się do spowolnienia odwrotnej transkrypcji, co jest kluczowe dla rozwoju choroby AIDS.

Źródła:

1. M. Majewska, H. Czeczot, Flawonoidy w profilaktyce i terapii, Farmacja Polska, 2009/65 (5), s. 369–377
2. K. Kałwa, Właściwości antyoksydacyjne flawonoidów oraz ich wpływ na zdrowie człowieka, 2019, Kosmos – Problemy Nauk Biologicznych 2019/68, nr 1 (322), s. 153–159
3. J. Ostrowska, E. Skrzydlewska, Aktywność biologiczna flawonoidów, Postępy Fitoterapii, 2005/3-4, s. 71–79