Dieta niskopurynowa – zasady, zastosowanie, produkty wskazane i przeciwwskazane

Dieta niskopurynowa to dieta lecznicza znajdująca zastosowanie w takich chorobach, jak dna moczanowa i kamica nerkowa. Jej celem jest obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi. Można to osiągnąć poprzez wykluczenie bądź ograniczenie w diecie produktów bogatych w związki purynowe. Należą do nich m.in.: mięsa, ryby, rośliny strączkowe i alkohol. Czym są puryny i co można jeść przy dnie moczanowej? Poznaj zasady diety ubogopurynowej.

Czym jest dieta niskopurynowa?

Dieta ubogopurynowa to dieta opierająca się na produktach o niskiej zawartości puryn. Puryny są związkami heterocyklicznymi zawierającymi azot. Znajdują się we wszystkich komórkach organizmu; są głównymi składnikami kwasów nukleinowych DNA i RNA. Związki purynowe syntetyzowane są z aminokwasów i worodowęglanów, dostarczane są także wraz z pożywieniem. Końcowym metabolitem puryn jest kwas moczowy, który z organizmu wydalany jest wraz z moczem. U niektórych osób dochodzi do nadmiernej produkcji kwasu moczowego bądź jego zmniejszonego wydalania przez nerki, co skutkuje powstaniem hiperurykemii. Osoby dotknięte tym problemem powinny stosować dietę niskopurynową.

Zastosowanie diety niskopurynowej

Dieta niskopurynowa zalecana jest osobom z hiperurykemią czyli podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we krwi. Stosuje się ją w leczeniu dny moczanowej oraz kamicy nerkowej. Dna moczanowa (podagra, artretyzm) to przewlekła choroba reumatyczna spowodowana odkładaniem się kryształków moczanu sodu w stawach i tkankach miękkich. Jej objawem jest ostre zapalenie stawu. Najczęściej jest to staw palucha, choć zapalenie może dotknąć również stawu stopy, stawu kolanowego, barkowego bądź stawu palców rąk. Rozpoznanie dny moczanowej wymaga badań oraz diagnostyki różnicowej, która pozwoli na wykluczenie innych chorób stawów.

Kamica nerkowa to schorzenie polegające na tworzeniu się złogów nazywanych kamieniami nerkowymi. Przyczyny jej powstawania są zróżnicowane. Kamienie nerkowe składają się przede wszystkim ze szczawianów lub fosforanów wapnia, ale mogą też powstawać z kwasu moczowego. Kamica nerkowa może przez wiele lat przebiegać bezobjawowo. Gdy złóg zacznie przemieszczać się z nerki do moczowodu dochodzi do ataku kolki nerkowej i wystąpienia nagłego silnego bólu w okolicy nerki lub w dole brzucha.

Wprowadzenie u osób z dną moczanową i kamicą moczanową diety niskopurynowej zmniejsza ryzyko wystąpienia ataku podagry oraz tworzenia się kamieni nerkowych. Wraz z ograniczeniem dostarczania do organizmu puryn spada bowiem stężenie kwasu moczowego we krwi. Przed zastosowaniem diety niskopurynowej warto skonsultować się z dietetykiem, który podpowie jak komponować codzienny jadłospis. W tego typu diecie wykluczeniu oraz ograniczeniu podlega wiele produktów, dlatego samodzielne zaplanowanie pełnowartościowych posiłków może być trudne.

Dieta ubogopurynowa – zasady

Dieta niskopurynowa to sposób żywienia polegający na spożywaniu produktów o niskiej zawartości kwasu moczowego, czyli takich, z których powstaje mniej niż 50 mg kwasu moczowego. W ograniczonej ilości można spożywać również produkty, z których powstaje 50-100 mg kwasu moczowego. Całkowitej eliminacji muszą natomiast podlegać produkty, z których powstaje więcej niż 100 mg kwasu moczowego. Dobowo dopuszcza się spożycie do 300 mg kwasu moczowego. Podczas ataku dny moczowej lub oraz przy wysokim stężeniu kwasu moczowego we krwi nie należy przekraczać spożycia 120 mg kwasu moczowego / dobę.

Pacjenci na diecie ubogopurynowej powinni przygotowywać potrawy techniką gotowania (mięso należy gotować w dużej ilości wody, warzywa i ziemniaki – w małej), duszenia bez obsmażania i pieczenia. Należy unikać tradycyjnego smażenia i duszenia.

Co jeść, a czego unikać na diecie niskopurynowej?

W uproszczeniu można powiedzieć, że dieta ubogopurynowa to dieta mleczno-jarska. Podstawową zasadą w diecie ubogopurynowej jest wykluczenie produktów zawierających znaczne ilości związków purynowych, takich jak:

• mięsa: dziczyzna, baranina, indyk, cielęcina smalec, słonina,
• podroby mięsne: wątróbka, móżdżek, nerki,
• galarety i wywary mięsne,
• rosoły,
• konserwy mięsne,
• owoce morza,
• wędliny, podroby,
• niektóre ryby: szproty, sardynki, śledzie,
• niektóre warzywa: kalafior, szpinak, groszek zielony, fasola, soczewica, brukselka,
• suszone grzyby,
• drożdże.

Produkty te nie powinny pojawiać się w codziennym jadłospisie. W ograniczonej ilości można spożywać natomiast:

• wołowinę,
• ryby: mintaj, dorsz,
• warzywa: dynię, jarmuż, kapustę czerwoną, kapustę włoska, paprykę, kukurydzę, por, soczewice,
• owoce: banana, melona, morelę.

Produkty zalecane w diecie ubogopurynowej to:

• mleko i przetwory mleczne,
• jaja,
• warzywa: ziemniaki, marchew, cebula, kapusta biała, cukinia, pomidory,
• owoce: jabłka, winogrona, pomarańcze, truskawki, śliwki, figi,
• orzechy i nasiona: migdały, ziarna słonecznika,
• tłuszcze i oleje,
• produkty zbożowe: kasza, ryż, pieczywo,

Tłuste sery białe, pleśniowe i topione należy zamienić na chude przetwory mleczne. Badania pokazują, iż chude przetwory mleczne korzystnie wpływają na stężenie kwasu moczowego we krwi ze względu na niższą zawartość związków purynowych oraz obecność białek (kazeiny i laktoalbuminy), które obniżają stężenie kwasu moczowego poprzez zwiększenie jego wydalania z moczem. Korzystnie działa też witamina C. W badaniach zaobserwowano, że dieta, w której spożycie witaminy C wynosiło powyżej 500 mg/dobę zmniejszała ryzyko wystąpienia napadów dny moczanowej.

Pomimo tego, że cukier ma niską zawartość puryn, powinien być on ograniczony w diecie. Należy zmniejszyć spożycie produktów bogatych we fruktozę, ponieważ fruktoza zwiększa degradację adeniny, co z kolei powoduje wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi.

U osób z hiperurykemią konieczne jest zwiększenie spożycia płynów do 3 litrów dziennie. Pozwoli to na zmniejszenie zagęszczania moczu i wytrącania się kryształków kwasu moczowego w nerkach. Zgodnie z zaleceniami American Dietetic Association chorzy z hiperurykemią powinny spożywać 8-16 szklanek płynów dziennie, z czego co najmniej połowę powinna stanowić woda. Jakie płyny można spożywać w diecie ubogopurynowej? Oprócz wody mineralnej niegazowanej można pić także wodę z cytryną, herbaty owocowe i ziołowe oraz mleko. Niewskazane są: kawa naturalna, herbata czarna, kakao, słodkie napoje. Wykluczyć trzeba alkohol, a w szczególności piwo.

W poniższej tabelki przedstawiona jest zawartość związków purynowych w wybranych produktach spożywczych

Źródła:

1. Drzewiecka K., Suliburska J., Dietoterapia skazy moczanowej, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, 3, 125-129.
2. Kunachowicz Anna i wsp.; Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011