Cytryniec chiński – uprawa, właściwości i działanie rośliny pięciu smaków

Cytryniec chiński od wieków stosowano w medycynie wschodniej jako środek wspomagający organizm w stanach zmęczenia i stresu. Owoce rośliny zawierają substancje aktywne, które mogą działać korzystnie na pracę wielu narządów organizmu, w tym m.in. mózgu i wątroby. Jakie właściwości ma cytryniec chiński i jak stosować pozyskiwane z niego surowce w celu poprawy stanu zdrowia?

Co to jest cytryniec chiński (schisandra)?

Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) to roślina ozdobna i lecznicza o jadalnych owocach, w stanie naturalnym występująca w chłodnym klimacie północnych Chin, Korei oraz Rosji.

Jej uprawa możliwa jest również w Polsce. Cytryniec chiński ma postać pnącza wymagającego podpory w postaci altanki, ściany budynku, ogrodzenia, pergoli, pnia drzewa lub struktury gęstego krzewu. Roślina ta – choć lubi stanowiska ciepłe – jest także mrozoodporna. Sadzonki można kupić w wielu szkółkach roślin oraz w sklepach internetowych.

Jak wygląda cytryniec chiński?

Cytryniec chiński jest pnączem o cienkiej, elastycznej łodydze. Dorasta do 8-15 metrów wysokości, przy czym średni roczny przyrost to około 1 metra. Ma eliptyczne, dekoracyjne liście, które po roztarciu wydzielają przyjemny aromat. Kwiaty, również pachnące, barwy białej lub kremowej, zwisają na długich szypułkach. Okres kwitnienia cytryńca chińskiego przypada na maj i czerwiec. Pojawiające się później owoce wyrastają w kłosowatych kiściach długości do 15 cm, które składają się z kilkudziesięciu intensywnie czerwonych jagód.

Zbiór owoców cytryńca chińskiego

Ze względu na charakterystyczny, bogaty smak owoców, cytryniec chiński bywa nazywany rośliną o pięciu smakach (słodkim, słonym, gorzkim, kwaśnym i ostrym). To właśnie tę część rośliny uznaje się za najcenniejszą z punktu widzenia zastosowania w ziołolecznictwie oraz ze względu na właściwości kulinarne. Zbiór owoców cytryńca przeprowadza się w okresie od sierpnia do września, pierwsze z nich można pozyskać zwykle po 4-6 latach od posadzenia pnącza.

Jak stosować cytryniec chiński?

Cytryniec chiński wykorzystuje się w wielu postaciach:

• świeżych owoców, które można jeść bezpośrednio po zbiorze;
• „herbaty”, czyli naparu z suszonych owoców cytryńca – wystarczy 1-2 łyżki jagód zalać szklanką wrzącej wody i parzyć przez około 10 minut, a następnie wypić;
• tabletek lub kapsułek zawierających ekstrakt z owoców, lub nasion rośliny.

Z owoców cytryńca chińskiego można również zrobić dżemy, soki czy nalewki.

Właściwości cytryńca chińskiego

W medycynie chińskiej, owoce cytryńca wykorzystywano w terapii całego wachlarza schorzeń, od chorób układu pokarmowego, oddechowego i sercowo-naczyniowego, po dolegliwości związane ze stanami zmęczenia, osłabienia oraz bezsenności.

W ludowej medycynie Rosji cytryniec chiński był stosowany natomiast jako surowiec o działaniu zmniejszającym apetyt (wspomagającym odchudzanie), zwiększającym witalność i poprawiającym zdrowie psychiczne.

Cytryniec chiński jako adaptogen

Obecnie cytryńca często zalicza się do tzw. adaptogenów (ziół adaptacyjnych), czyli substancji lub surowców roślinnych o nieswoistym korzystnym działaniu na zdrowie. O adaptogenach mówi się, że wspomagają funkcje organizmu szczególnie w sytuacjach stresowych, przeciwdziałając negatywnym skutkom ich oddziaływania na człowieka. Z założenia mają więc także znaczenie w kontekście profilaktyki chorób cywilizacyjnych i wspomaganiu powrotu do zdrowia.

Pojęcie adaptogenów w ostatnich latach zdobywa dużą popularność, jednak warto zaznaczyć, że termin ten nie jest uznawany w medycynie i farmacji. Wynika to głównie z rodzaju definicji – obejmuje ona niespecyficzne działanie, które trudno zmierzyć i udokumentować w badaniach klinicznych. Wiąże się to z ograniczoną przydatnością w opartej na dowodach naukowych medycynie zachodniej.

Niektóre z efektów działania cytryńca chińskiego potwierdzono w badaniach, jednak większość dostępnych danych naukowych o właściwościach zdrowotnych tej rośliny pochodzi z eksperymentów na zwierzętach lub liniach komórkowych. Mogą one nie mieć bezpośredniego przełożenia na rezultaty obserwowane po zastosowaniu u ludzi.

Cytryniec chiński a praca mózgu

Badania in vitro wskazują na możliwość wykorzystania związku aktywnego obecnego w cytryńcu chińskim (schizandryny B) do przeciwdziałania chorobie Alzheimera. Naukowcy odkryli, że substancja hamuje powstawanie nadmiernej ilości białek amyloidowych, których odkładanie się w mózgu związane jest z postępem rozwoju zaburzeń neurologicznych u pacjentów z tym schorzeniem.

Cytryniec chiński a stan wątroby

Działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne substancji zawartych w cytryńcu chińskim potencjalnie może być wykorzystane również w kontekście profilaktyki i leczenia chorób wątroby. W badaniach wykazano m.in., że podawanie ekstraktu z rośliny myszom przeciwdziałało rozwojowi uszkodzeń hepatocytów i ostremu zapaleniu wątroby.

 Cytryniec chiński a funkcje układu odpornościowego

W badaniach na myszach wykazano, że wybrane związki pozyskane z cytryńca chińskiego mogą wykazywać działanie immunomodulujące, czyli stymulujące pracę niektórych elementów układu odpornościowego. Co więcej, zawarte w roślinie substancje mają również właściwości przeciwwirusowe.

Cytryniec chiński a dolegliwości związane z menopauzą

W jednym z badań porównano nasilenie dolegliwości związanych z menopauzą u kobiet stosujących ekstrakt z cytryńca chińskiego przez 6 tygodni oraz kobiet przez ten sam czas przyjmujących placebo. W grupie, w której wykorzystano roślinę, znacznie rzadziej zaobserwowano występowanie uderzeń gorąca, pocenia się oraz palpitacji serca.

Cytryniec chiński w kosmetyce

Cytryniec chiński znalazł również zastosowanie jako składnik do kosmetyków do pielęgnacji skóry i włosów. Owoce wykorzystuje się w celu nawilżania, łagodzenia podrażnień i wspomagania procesu gojenia się ran. Ze względu na wysoką zawartość antyoksydantów cytryńcowi przypisuje się właściwości związane z przeciwdziałaniem starzeniu się skóry.

Źródła:

1. Szopa A., Ekiert R., Ekiert R. (2017) Current knowledge of Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. (Chinese magnolia vine) as a medicinal plant species: a review on the bioactive components, pharmacological properties, analytical and biotechnological studies, Phytochemistry Reviews, 16: 195-218.
2. Park J. Y., Kim K. H. (2016) A randomized, double-blind, placebo-controlled trial of Schisandra chinensis for menopausal symptoms, Climacteric, 19(6): 574-580.