Jak działa żeń-szeń? Właściwości i zastosowanie adaptogenów

Żeń-szeń koreański lub inaczej właściwy (łac. Panax ginseng) bywa nazywany panaceum na wszelkie dolegliwości. Choć to stwierdzenie na pierwszy rzut oka wydaje się przesadzone, badania wykazały jego skuteczność w wielu wskazaniach. Jakie właściwości żeń-szenia są udowodnione naukowo i kiedy warto go stosować? 

Właściwości żeń-szenia są dobrze przebadane  

Żeń-szeń koreański należy do adaptogenów, czyli roślin, które poprawiają wytrzymałość organizmu na stres. Zawiera kilka substancji aktywnych, z których najlepiej przebadane są ginsenozydy. Od lat działanie żeń-szenia jest testowane w badaniach, dzięki czemu dość dobrze znamy jego właściwości. Najlepiej udokumentowana jest jego skuteczność w: 

• poprawie funkcji poznawczych – żeń-szeń może usprawniać procesy myślowe, zwiększać uwagę, skracać czas reakcji i poprawiać pamięć. Co ciekawe, lepsze wyniki uzyskiwano u osób starszych niż u ludzi młodych, 
• przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc – podczas suplementacji żeń-szenia poprawiła się czynność płuc i jakość życia pacjentów. Ponadto surowiec ten może zmniejszyć ryzyko zaostrzeń choroby, 
• dysfunkcjach seksualnych – przede wszystkim żeń-szeń koreański stosowany jest w zaburzeniach erekcji. Dodatkowo badania wykazały, że jego suplementacja poprawia satysfakcję z seksu u kobiet w okresie menopauzy. 

Wspomniane wyżej wskazania to nie jedyne kierunki, w których bada się żeń-szeń. Na co jeszcze może okazać się skuteczny? Wykazano, że roślina ta redukuje zmęczenie, zwłaszcza w przebiegu stwardnienia rozsianego i u pacjentów onkologicznych. Możemy podejrzewać, że taki efekt pojawi się także u zdrowych osób. Ponadto bada się właściwości żeń-szenia pod kątem: 

• poprawy funkcjonowania pacjentów z ADHD, 
• łagodzenia objawów choroby Alzheimera, 
• obniżania ciśnienia tętniczego, 
• regulacji poziomu glukozy we krwi u pacjentów z cukrzycą, 
• łagodzenia objawów menopauzy.

Czym różnią się od siebie żeń-szeń koreański, syberyjski i indyjski? 

Żeń-szeń koreański to właściwa, podstawowa odmiana tej rośliny, która ma najwięcej efektów leczniczych. Jednak to nie jedyny adaptogen – surowców o takich właściwościach jest znacznie więcej. Niektóre z nich działają bardzo podobnie do żeń-szenia koreańskiego, dlatego otrzymały podobne nazwy potoczne, mimo że to zupełnie inne gatunki. I tak najczęściej mówimy o jeszcze dwóch odmianach żeń-szenia – syberyjskim i indyjskim. 

Żeń-szeń syberyjski to tak naprawdę eleuterokok kolczasty (łac. Eleutherococcus senticosus). Badania wykazały, że jego suplementacja obniża poziom glukozy, trójglicerydów i cholesterolu. Ponadto działa on immunostymulująco – może m.in. skrócić czas trwania i zredukować objawy przeziębienia. Oprócz tego żeń-szeń syberyjski badany jest pod kątem poprawy koncentracji i zdolności poznawczych, a także zwiększenia wydolności organizmu podczas wysiłku. 

Z kolei mianem żeń-szenia indyjskiego określa się ashwagandhę, czyli inaczej witanię ospałą (łac. Withania somnifera). Wbrew nazwie roślina ta polecana jest w stanach wzmożonego zmęczenia i stresu – zmniejsza jego subiektywne odczucie, a także obniża stężenie kortyzolu we krwi. Badania nad żeń-szeniem indyjskim wykazały także inne jego właściwości, m.in.: 

• wzmocnienie uwagi u pacjentów z ADHD, 
• poprawę jakości snu i samopoczucia u osób po 65. roku życia, 
• redukcję lęku, 
• obniżenie stężenia glukozy, trójglicerydów i cholesterolu we krwi, 
• poprawę płodności – wzrost jakości nasienia i stężenia testosteronu u mężczyzn, a także podniesienie poziomu FSH, LH i prolaktyny u kobiet, 
• wzmocnienie kondycji sportowej podczas wysiłku fizycznego, 
• poprawę nawilżenia pochwy i większe zadowolenie ze stosunków u płci żeńskiej.

Jaki żeń-szeń jest najwartościowszy? 

Ciężko odpowiedzieć jednoznacznie na to pytanie, ponieważ każdy rodzaj żeń-szenia jest skuteczny w określonych wskazaniach. Dlatego preparat warto dobrać do swoich potrzeb. Jeśli np. zastanawiasz się, jaki żeń-szeń na potencję sprawdzi się najlepiej, wybierz ten właściwy, czyli Panax ginseng. 

Z kolei w redukcji zmęczenia największą skuteczność wykazuje żeń-szeń indyjski, czyli ashwagandha. A jeśli szukasz preparatu obniżającego stężenie glukozy we krwi, wybierz żeń-szeń syberyjski, którego działanie w tym kierunku jest najlepiej udowodnione. Pamiętaj też, że suplementacja może trochę potrwać. Po jakim czasie działa żeń-szeń? Żeby zobaczyć pierwsze efekty, trzeba stosować go co najmniej 1-2 miesiące.

Czy żeń-szeń podnosi ciśnienie? Możliwe działania niepożądane 

Żeń-szeń nie wykazuje zbyt wielu działań niepożądanych. Nie zaobserwowano wzrostu ciśnienia nawet w przypadku przyjmowania dużych dawek. Najczęściej przytrafia się bezsenność, a czasem także: 

• zatrzymanie miesiączki, 
• krwawienie z pochwy, 
• zaburzenia krążenia, 
• obniżenie apetytu, 
• biegunka, 
• zawroty głowy. 

Ponadto żeń-szeń jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży. Powinien być stosowany z ostrożnością przy lekach przeciwzakrzepowych, ponieważ może nasilić ich działanie. Co więcej, żeń-szeń potencjalnie wpływa na metabolizm innych substancji, dlatego w przypadku chorób przewlekłych jego stosowanie warto omówić z lekarzem. 

Bibliografia: 

1. Kos G., Szopa A., Acanthopanax senticosus (Eleutherococcus senticosus) – nie tylko znany adaptogen, Lek w Polsce 2024, 34(395): 39-45. 
2. Nowak G., Surowce roślinne stosowane w wyczerpaniu psychofizycznym i stresie, Herba Polonica 2009, 55(2): 88-99. 
3. Tuszyński P. K. (red.), Składniki suplementów diety, Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2021.