Co jeść, aby mieć zdrowe i sprawne oczy?

Warto dbać o oczy i wspomóc je odpowiednią dietą – to ma znaczenie! Słońce, klimatyzacja, praca przy komputerze, czytanie w półmroku, za niska i za wysoka temperatura, wiatr, suche powietrze w ogrzewanych pomieszczeniach ‒ to wszystko szkodzi oczom.

Nawracające problemy ze łzawieniem, wysuszeniem gałki ocznej, podrażnieniami i dyskomfortem to łagodniejsze skutki zaniedbania oczu. Niestety, niejedyne. Nieodpowiednia dieta, pełna przetworzonej żywności, ubogiej w cenne składniki odżywcze, również ma swoje odbicie w lustrze naszych oczu. Mówi się, że „oczy są zwierciadłem duszy”. Może i tak, ale są one także zwierciadłem naszego trybu życia, który znacząco wpływa na ich zdrowie i kondycję oraz ryzyko wystąpienia chorób, łącznie z tymi prowadzącymi do utraty wzroku, jak zaćma, jaskra czy degeneracja plamki żółtej.

Chcąc sobie pomóc, zazwyczaj sięgamy po ogólnodostępne preparaty, najczęściej te w postaci nawilżających kropelek bądź żelu ‒ tzw. sztuczne łzy to dobre i szybkie wyjście, aby pomóc sobie doraźnie. Warto jednak zrobić coś więcej, aby skutecznie poprawić stan naszych oczu i zapobiec wystąpieniu poważnych chorób. W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek problemów ze wzrokiem odwiedź okulistę, który po dokładnym badaniu odpowie na pytanie, skąd pojawiające się dolegliwości i jak sobie z nimi radzić. Nie odkładaj tego na „potem”!

Dbaj o to, co jesz. Dieta ma ogromne znaczenie, zarówno w zakresie profilaktyki, jak i wspomagania leczenia już występujących dolegliwości. Aby cieszyć się świetnym wzrokiem przez długie lata, warto zwrócić uwagę na określone składniki odżywcze, które powinny się w niej znaleźć. Podpowiadamy, co pomaga, a co szkodzi naszym oczom.

Dobre dla oczu – karotenoidy

Ich źródłem są pomarańczowe warzywa i owoce: marchew, dynia, papryka, nektarynki, brzoskwinie, pomarańcze, ale także szpinak, jarmuż, sałaty, papryka czerwona, cukinia, brokuły, brukselka, kukurydza, awokado, agrest oraz jajka.

Karotenoidy to naturalne barwniki roślinne. Najważniejsze dla oczu ‒ luteina i zeaksantyna oraz beta-karoten mają dobroczynny wpływ na ich zdrowie. Obecność karotenoidów w organizmie człowieka jest ściśle uzależniona od ich spożycia wraz z dietą. Szczególne znaczenie mają luteina i zeaksantyna, które występują w tkankach oka, odgrywając bardzo ważną rolę w procesie widzenia. Spożywanie odpowiednich ilości luteiny i zeaksantyny przeciwdziała rozwojowi chorób oczu związanych z wiekiem, m.in. zwyrodnienia plamki żółtej (AMD). Karotenoidy są jak swoisty filtr, który zabezpiecza oko przed szkodliwym promieniowaniem UVA i UVB. Dostarczane z pożywieniem gromadzą się w większości w plamce żółtej – centralnej części siatkówki ‒ oraz w soczewce. Dzięki właściwościom przeciwutleniającym chronią siatkówkę i plamkę żółtą przed uszkodzeniami, ponadto zmniejszają ryzyko rozwoju zaćmy. Beta-karoten jest prekursorem witaminy A. Zawierają go: pomidory, papryka, marchew, dynia, szpinak, jarmuż, fasolka szparagowa, zielony groszek, koper, szczypior, melony, mango, morele, brzoskwinie, mandarynki.

Dobre dla oczu – cynk

Spożywaj chude mięsa, ryby i owoce morza, orzechy, rośliny strączkowe i jaja. Mięso i owoce morza są dobrymi źródłami cynku ‒ jednego z najważniejszych składników mineralnych chroniących wzrok i zapobiegających jego utracie. Wspomaga on m.in. działanie witaminy A w zapobieganiu wystąpienia tzw. kurzej ślepoty, zmniejsza również ryzyko wystąpienia zaawansowanej postaci AMD (zwyrodnienia plamki żółtej). Uwaga: cynk znajdziesz także w trawie pszenicznej, zarodkach pszennych, pestkach dyni, czosnku, sezamie, migdałach. Jajka to źródło luteiny. Spożywanie gotowanych jaj w połączeniu z warzywami zwiększa wchłanianie karotenoidów. Pamiętaj jednak o sposobie przygotowywania wyżej wymienionych produktów. Smażenie może bowiem przyczyniać się do obniżenia ich wartości odżywczych i przemiany w niezdrową formę, dlatego lepiej go unikaj.

Dobre dla oczu – ryby

Tłuste ryby, takie jak łosoś, tuńczyk, makrela, sardynki, są bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, które korzystnie wpływają na zdrowie oczu, zmniejszając ryzyko wystąpienia AMD (zwyrodnienia plamki żółtej). Ponadto NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) przeciwdziałają powstawaniu zespołowi suchego oka (który związany jest z za niskim poziomem DHA). Mogą także wpływać na właściwe odprowadzanie płynu śródgałkowego, zmniejszając tym samym ryzyko wysokiego ciśnienia wewnątrzgałkowego będącego przyczyną jaskry. Ważnym aspektem jest zachowanie odpowiedniego stosunku kwasów omega-3 do omega-6, w związku z czym należy zwiększyć ilość produktów zawierających n-3 w diecie, zmniejszając jednocześnie spożywanie źródeł n-6. Ponadto ryby są źródłem witaminy D (chociaż nie zapominajmy, że najlepszą formą jej pozyskania jest ekspozycja na słońce), która wpływa na zmniejszenie problemów ze spojówkami oraz niepoprawnym widzeniem i przeciwdziała procesom starzeniowym w oku.

Dobre dla oczu – zdrowe tłuszcze

Oleje roślinne tłoczone na zimno, orzechy, migdały, nasiona słonecznika i dyni, nasiona lnu, nasiona chia są również źródłem NNKT. Możemy w nich znaleźć także witaminę E, niezwykle ważną dla zdrowia oczu.

Witamina E (tokoferol) wpływa na zapobieganie utlenianiu wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, uszczelnia błony komórkowe, zapobiega utlenianiu witaminy A oraz wpływa na jej wchłanianie, neutralizuje wolne rodniki i hamuje tworzenie się toksycznych substancji. Nazywana jest witaminą młodości. Jest jednym z najsilniej działających antyoksydantów. Wpływa na zapobieganie powstawaniu zaćmy, zwyrodnienia plamki żółtej. Uwaga: witaminę E znajdziesz także w maśle, jajach, warzywach kapustnych, sałacie, kiełkach i roślinach strączkowych.

Dobre dla oczu – selen

Orzechy brazylijskie, nasiona słonecznika, ryby i owoce morza, czosnek i cebula, rośliny strączkowe, kiełki pszenicy, otręby pszenne, jaja, drób, drożdże. Selen w połączeniu z karotenoidami oraz witaminą C i E zmniejsza ryzyko AMD.

Dobre dla oczu – witaminy

Antyoksydacyjne witaminy A, E, C, które przeciwdziałają powstawaniu wolnych rodników oraz neutralizują ich działanie. Wzajemnie wpływają na siebie, wzmacniając i uzupełniając swoje funkcje. Karotenoidy i antocyjany – naturalne barwniki roślinne ważne dla wzroku. Witaminy z grupy B oraz witamina D. Ponadto NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) oraz cynk i selen. Dlaczego są ważne i gdzie je znaleźć?

Owoce i warzywa

Zalet spożywania warzyw i owoców jest wiele, są one nieodłącznym elementem zdrowej diety. Mają także niebagatelne znaczenie dla zdrowia naszych oczu, ponieważ są cennym źródłem witamin i składników mineralnych. Te naturalne źródła antyoksydantów (przeciwutleniaczy), karotenoidów, antocyjanów oraz składników mineralnych to potężna broń w walce o zdrowie oczu.

Witamina C (kwas askorbinowy) to jeden z najpopularniejszych przeciwutleniaczy, działa ochronnie, jest niezbędna do syntezy kolagenu, zmniejsza ryzyko zaćmy i łagodzi objawy jaskry.

Źródła witaminy C: papryka czerwona, pomidory, kapusta biała świeża i kiszona, kapusta czerwona, brukselka, kalafior, porzeczki, truskawki, agrest, maliny, czarne jagody, żurawina, jeżyny, acerola, kiwi, owoce cytrusowe.

By zadbać o oczy, do diety warto włączyć jak najwięcej zielonych warzyw liściastych. Sałata lodowa, masłowa, rzymska, rukola, roszponka, cykoria, endywia, radicchcio, jarmuż, szpinak, warzywa kapustne, boćwina – sięgajcie po nie śmiało!

Zawierają dużo antyoksydantów, które zmniejszają ryzyko chorób oczu. Są świetnym źródłem witamin A, C, K, B, wapnia, żelaza, potasu, magnezu. Ponadto znajdziesz w nich wysokie stężenia azotanów będących prekursorami tlenku azotu. Ich spożywanie obniża ryzyko wystąpienia jaskry. Jaskra upośledza przepływ krwi do nerwu wzrokowego, tlenek azotu natomiast pomaga regulować ten przepływ, zapobiegając jej wystąpieniu.

Zwróćcie uwagę na owoce jagodowe. Jagody, jeżyny, borówki, porzeczki, truskawki, maliny to cenne źródło antocyjanów korzystnie wpływających na zdrowie oczu. Antocyjany to naturalne barwniki znajdujące się w czerwonych, niebieskich i fioletowych owocach i warzywach. Te flawonoidy mają silne właściwości przeciwutleniające i regeneracyjne. Wzmacniają naczynia w gałce ocznej, wpływając na jej właściwe ukrwienie i odżywienie. Działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, zapobiegają występowaniu infekcji spojówek oraz łagodzą stany zapalne.

Dobre dla oczu – witaminy z grupy B

Witaminy z grupy B mają swój niemały udział we właściwym funkcjonowaniu wzroku i przeciwdziałaniu chorobom oczu. Redukują przewlekły stan zapalny, zapobiegają podwyższonym poziomom homocysteiny, które wpływają na problemy naczyniowe, a te z kolei przekładają się na problemy z siatkówką. Spośród witamin z tej grupy największe znaczenie mają: witamina B1 (tiamina) wpływająca na siłę wzroku, B2 (ryboflawina), która chroni przed występowaniem światłowstrętu, B6 (pirodoksyna) działająca odprężająco na oczy. Duże znaczenie mają także witamina B3, B5, B12, kwas foliowy oraz cholina.

Gdzie ich szukać?

Źródła witaminy B1: produkty zbożowe, zarodki pszenne, rośliny strączkowe, orzechy i nasiona, ryby, chuda wieprzowina, ryż brązowy, kiełki sojowe, pieczywo pełnoziarniste, szparagi, kalafior, por, kapusta czerwona, kapusta włoska, chleb żytni, suszone owoce.

Źródła witaminy B2: mięso, wątroba, chudy nabiał, fermentowane produkty mleczne, niektóre tłuste ryby (łosoś, makrela), zielone warzywa, drożdże i pieczywo pełnoziarniste.

Źródła witaminy B3: chude mięso, ryby, wątroba, produkty mleczne, twaróg, jajka, drożdże, brokuły, zboża i produkty zbożowe, rośliny strączkowe, orzechy i nasiona, niektóre rodzaje ziół (rumianek, kozieradka, mięta, pokrzywa).

Źródła witaminy B5: mięso drobiowe, wątróbka, tłuste ryby, ryż brązowy, pieczywo pełnoziarniste, mleko i produkty mleczne, sery, brokuły, ziemniaki, awokado, pomarańcze, banany, melony, soja, orzechy, grzyby.

Źródła witaminy B12: mięso, ryby, mleko i produkty mleczne, jaja, sery, podroby, drożdże.

Źródła kwasu foliowego: soja, szparagi, szpinak, brokuły, brukselka, zielony groszek, banany, jabłka, pomarańcze, chleb razowy, otręby pszenne, podroby, jaja.

Źródła choliny: podroby, kiełki pszenicy, rośliny strączkowe, orzechy, pomidory, szpinak, ryby, płatki owsiane.

Dobre dla oczu – witamina A

Witamina A zapobiega powstawaniu tzw. kurzej ślepoty (spadek ostrości widzenia o zmroku), którą możemy obserwować w przypadku jej niedoboru – wówczas dostarczenie odpowiedniej dawki w połączeniu z beta-karotenem w wielu przypadkach wpływa na poprawę wzroku. Witamina ta ma również znaczenie w zapobieganiu syndromowi tzw. suchego oka, wpływając na produkcję śluzu nawilżającego oko, ponadto zmniejsza również ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej.

Źródła witaminy A (retinolu) i jej prekursora beta-karotenu:

Retinol: masło, jaja, mleko, mięsa, wątróbka, tłuste ryby.

Beta-karoten: pomidory, papryka, marchew, dynia, szpinak, jarmuż, fasolka szparagowa, zielony groszek, koper, szczypior, melony, mango, morele, brzoskwinie, mandarynki.

Należy zwrócić uwagę na:

Mięso czerwone

Uważaj na mięso czerwone – spożywanie dużych ilości czerwonego mięsa może zwiększać ryzyko zachorowania na AMD poprzez dużą zawartość żelaza. Żelazo w nadmiarze może kumulować się w siatkówce, zwiększając stres oksydacyjny.

Sód

Jego wysokie spożycie może przyczynić się do zwiększenia ryzyka zaćmy, również dlatego należy zwracać szczególną uwagę na to, aby nie spożywać go w nadmiarze.

Nadwagę i otyłość

Nadmierna masa ciała wpływa na wzrost ryzyka wystąpienia chorób oczu, w tym AMD. Natomiast obniżenie masy ciała i stabilizacja glukozy we krwi powodują obniżenie tego ryzyka.

Niedobre dla oczu

Alkohol

Spożywanie alkoholu wpływa na pogorszenie się funkcji optycznych oka. Efekty działania alkoholu można zaobserwować niemal natychmiastowo. Po jego spożyciu zaburza się percepcja obrazu, alkohol zwiększa także postrzeganie poświaty (efekt halo) reflektorów, lamp i innych źródeł światła, przez co stają się dla nas bardziej rażące. Konsekwencją spożycia etanolu jest także naruszenie warstwy lipidowej oka – tzw. filmu łzowego.

Nasycone kwasy tłuszczowe i kwasy tłuszczowe trans

Ich nadmiar negatywnie wpływa na organizm, zwiększając ryzyko wystąpienia wielu chorób, w tym chorób oczu. Tłuszcze trans zaburzają wchłanianie dobroczynnych kwasów omega-3. Należy pamiętać, iż pewna ich ilość występuje w naturalnych produktach (mięsnych, mlecznych, maśle, serach), nie są one jednak tak szkodliwe jak te powstające przemysłowo, które znajdują się w żywności przetworzonej.

Unikaj m.in.: krakersów, ciasteczek, popcornu, smażonych potraw, fast foodów.

Cukier

Spożywanie dużych ilości produktów zawierających węglowodany proste (cukry) wpływa na utrzymujące się stany hiperglikemii. Hiperglikemię natomiast wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób oczu, m.in. zaćmy, na którą narażeni są w szczególności diabetycy oraz osoby, u których obserwuje się dietę bogatą w wysoko przetworzone węglowodany.

Chcecie długo cieszyć się dobrym wzrokiem i zdrowymi oczami? Przyjrzyjcie się swojej diecie i zastosujcie nasze wskazówki. A gdy pojawią się kłopoty, nie zwlekajcie z wizytą u okulisty!

Małgorzata Kujda – dietetyczka i właścicielka Kliniki Stylu Życia FIT UP CLINIC. Prywatnie właścicielka 3 psiaków. Dzięki nim prowadzi nie tylko zdrowy, ale także aktywny tryb życia.