Maltoza – czy jest zdrowa? W jakich produktach występuje i kto powinien jej unikać?

Maltoza w organizmie człowieka powstaje w wyniku trawienia węglowodanów złożonych, takich jak skrobia. Komórki wykorzystują wytwarzaną w wyniku dalszego rozkładu enzymatycznego glukozę jako główne źródło energii. Glukoza jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. To, z jakich produktów pochodzi, w dużej mierze warunkuje jednak jej pozytywny lub negatywny wpływ na zdrowie.

Czym jest maltoza?

Maltoza jest rodzajem węglowodanów zaliczanych do dwucukrów. Oznacza to, że składa się z dwóch połączonych ze sobą „jednostek” cukrów prostych. Strukturę chemiczną maltozy budują cząsteczki glukozy, czyli podstawowego źródła energii dla komórek organizmu. Związane ze sobą cząsteczki maltozy tworzą natomiast wielocukier – skrobię, stanowiącą „magazyn” węglowodanów w większości produktów roślinnych (np. zbóż czy ziemniaków). W procesie rozkładu skrobi w przewodzie pokarmowym człowieka powstaje maltoza.

Gdzie naturalnie występuje maltoza?

W warunkach naturalnych maltoza rzadko występuje w postaci niezwiązanej w cząsteczki wielocukrów (takich jak skrobia czy celuloza). Taka forma jest jednak obecna w pewnej ilości w produktach zawierających skrobię po tym, jak rozpoczną się procesy fermentacji lub kiełkowania. Prowadzą one do hydrolizy, czyli wodnego rozkładu węglowodanów złożonych, w wyniku których powstaje właśnie maltoza.

Możemy więc mówić o naturalnej obecności maltozy w pokarmach, takich jak ziemniaki i bataty oraz zboża (pszenica, jęczmień, kukurydza, ryż).

Zastosowanie maltozy

Maltoza powstająca na drodze chemicznego rozkładu skrobi z wymienionych wyżej produktów jest składnikiem wykorzystywanym w przemyśle spożywczym. Możemy znaleźć ją w artykułach, takich jak:

• piwo,
• słodycze,
• płatki śniadaniowe,
• słodzone produkty mleczne,
• sosy,
• napoje.

Maltozę pozyskiwaną np. ze skrobi ryżowej możemy kupić również w formie produktu stosowanego jako zamiennik tradycyjnego białego cukru. Wyglądem przypomina miód – ma postać bardzo gęstego słodkiego płynu o złotobrązowym kolorze.

Maltoza jako produkt trawienia węglowodanów

Choć niewielką dawkę maltozy dostarczamy do organizmu bezpośrednio z niektórych produktów spożywczych, zdecydowanie większe znaczenie ilościowe ma związek, który wytwarzany jest bezpośrednio w organizmie człowieka na drodze enzymatycznego rozkładu skrobi.

Maltoza może powstawać w różnych odcinkach przewodu pokarmowego:

• w jamie ustnej – pod wpływem działania enzymu alfa-amylazy ślinowej, wydzielanej przez ślinianki;
• w dwunastnicy (początkowym odcinku jelita cienkiego) – przy udziale alfa-amylazy trzustkowej, wydzielanej – jak sama nazwa wskazuje – przez komórki trzustki.

W dalszych odcinkach jelita cienkiego na maltozę zaczyna oddziaływać enzym nazywany maltazą. Za jego pośrednictwem odbywa się rozkład tego dwucukru na pojedyncze cząsteczki glukozy, które następnie są wchłanianie do naczyń krwionośnych jelit i rozprowadzane wraz z krwią po organizmie. Mogą wtedy służyć do pokrycia aktualnego zapotrzebowania organizmu na energię. Alternatywnie w wątrobie zachodzi proces przekształcenia glukozy w glikogen (czyli „bieżącą” postać magazynową glukozy) lub – przy nadmiarze – w glicerol i kwasy tłuszczowe, odkładane w postaci tkanki tłuszczowej.

Jak maltoza wpływa na zdrowie?

Zdecydowana większość maltozy w organizmie człowieka pochodzi z naturalnego rozkładu skrobi zawartej m.in. w zbożach. Spożywana w postaci produktów pełnoziarnistych ma pozytywny wpływ na zdrowie. Do korzystnych źródeł skrobi (i przez to również powstającej z niej w przewodzie pokarmowym maltozy) można zaliczyć:

• pieczywo z mąki razowej,
• brązowy ryż,
• kasze,
• makarony z mąki razowej.

Ze względu na wysoką zawartość błonnika pokarmowego, skrobia z tych produktów rozkłada się powoli, a powstające z niej cząsteczki glukozy stopniowo wchłaniają się w przewodzie pokarmowym. Tak zachodzący proces nie powoduje gwałtownych wahań stężenia cukru we krwi, które mają niekorzystny wpływ na zdrowie – szczególnie w kontekście profilaktyki i leczenia osób z insulinoopornością i cukrzycą.

Maltoza pochodząca z chemicznego rozkładu skrobi, wykorzystywana w przemyśle spożywczym, ma odmienne działanie. Jest ona już mocno rozłożoną postacią skrobi, dlatego po przedostaniu się do przewodu pokarmowego wchłania się do krwi bardzo szybko i wywołuje silną odpowiedź ze strony trzustki, wydzielającej hormon odpowiedzialny za zmniejszenie stężenia glukozy we krwi (insuliny).

Taki proces w perspektywie krótkoterminowej może prowadzić do zbyt silnego obniżenia stężenia cukru we krwi (i towarzyszącego mu poczucia zmęczenia, braku energii, często również rozdrażnienia, a także ochoty na spożycie wysokoenergetycznej, słodkiej żywności). Długoterminowo przyczynia się natomiast do zwiększenia ryzyka rozwoju insulinooporności, cukrzycy oraz chorób układu sercowo-naczyniowego.

Przeciwwskazania do stosowania maltozy

Działanie maltozy w postaci syropu czy proszku słodzącego jest porównywalne do wpływu na organizm „zwykłego” cukru – sacharozy. Z tego powodu nie zaleca się jej spożywania, szczególnie w dużych ilościach. Na nadmiar tego węglowodanu w diecie powinny uważać przede wszystkim osoby z cukrzycą oraz nadwagą lub otyłością.

Źródła:

1. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (2020) Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa.